ธัมมวิจยะ

ธัมมวิจยะ (ธัมมะวิจะยะ) คือ การหาความจริง มี 3 อย่างคือ

• สุตธรรมวิจย การหาความจริงจากการรับมาจากผู้อื่น เช่นฟังมา อ่านหนังสือมา ข้อดีคือได้ง่าย ข้อเสียสิ่งที่รู้มาอาจไม่จริง เชียงใหม่อาจไม่ได้อยู่ทิศเหนือของประเทศไทยก็ได้
• จินตธรรมวิจย การหาความจริงจากการคิด เช่นเห็นเก้าอี้ ลอยน้ำได้ เก้าอี้อีกอันเป็นไม้ย่อมลอยน้ำ ได้เหมือนกัน ข้อเสีย กลไกทางตรรกศาสตร์มีข้อจำกัด คือ เช่น ไม่มีกิเลสคือพระอรหันต์ ก้อนหินไม่มี กิเลส ก้อนหินคือพระอรหันต์ สิ่งที่ใส่ดอกไม้คือแจกัน เอากะละมังใส่ดอกไม้ กะละมังคือแจกัน เป็นต้น ข้อ ดีไว ไม่ต้องพิสูจมาก ข้อเสียอาจผิดพลาด
• ภาวนาธรรมวิจย ภาวนาแปลว่าทำให้เกิดมีเกิดเป็น หมายถึงการหาความจริงจากการทดลอง เช่น เอานิ้วจิ้มน้ำแข็งจะรู้สึกเย็น ทดลองกี่ครั้งก็เหมือนเดิม ข้อดี แน่นอนถูกต้อง ข้อเสียคือช้าถ้าจะทำทุกเรื่อง ดัง นั้นเราจึงควรต้องใช้ทั้ง3อย่างร่วมกันในแต่ล่ะกรณี