ที่ลุ่มน้ำขัง

ที่ลุ่มน้ำขัง หรือ มาบ (อังกฤษ: swamp) เป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่มีไม้ต้นขึ้นปกคลุมในลักษณะเป็นป่า มีน้ำซับขังอยู่ตลอดแทบไม่มีทางระบายออก จัดเป็นพื้นที่รอยต่อระหว่างระบบนิเวศน้ำและบก ที่ลุ่มน้ำขังมีขนาดแตกต่างกันไปและกระจายอยู่ทั่วโลก น้ำในที่ลุ่มน้ำขังอาจเป็นได้ทั้งน้ำจืด น้ำกร่อย หรือน้ำทะเล

ที่ลุ่มน้ำขังแห่งหนึ่งในประเทศเยอรมนี

ประเทศบังกลาเทศ

ที่ลุ่มน้ำขังแบบน้ำจืดที่ก่อตัวขึ้นตามแม่น้ำหรือทะเลสาบขนาดใหญ่นั้นจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องอาศัยปริมาณน้ำฝนและน้ำท่วมตามฤดูกาลเพื่อรักษาความผันผวนของระดับน้ำตามธรรมชาติ ในขณะที่ที่ลุ่มน้ำขังแบบน้ำทะเล (มาบน้ำเค็ม) พบได้ตามชายฝั่งเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ที่ลุ่มน้ำขังบางแห่งมีสันดอนซึ่งถูกปกคลุมด้วยพืชน้ำหรือพรรณไม้ที่ทนน้ำท่วมเป็นครั้งคราว ที่ลุ่มน้ำขัง หรือ มาบ แบ่งออกเป็นสองประเภทหลัก ได้แก่ ที่ลุ่มน้ำขังแท้ หรือ (swamp forest) และที่ลุ่มน้ำขังรอยต่อ หรือ

ที่ลุ่มน้ำขังที่ใหญ่ที่สุดในโลกมักพบอยู่ตามแม่น้ำสายหลัก เช่น แม่น้ำแอมะซอน แม่น้ำมิสซิสซิปปี แม่น้ำคองโก เป็นต้น ในของประเทศแคนาดา คำว่า swamp ถือเป็นศัพท์ภาษาปากซึ่งใช้เรียกพื้นที่ชุ่มน้ำอื่น ๆ ซึ่งมีคำเรียกที่ถูกต้องกว่าว่า bog (พรุ) หรือ muskeg (พรุเขตหนาว)

ความแตกต่างระหว่างที่ลุ่มน้ำขังและที่ลุ่มชื้นแฉะ

(กลางซ้าย) ที่ลุ่มน้ำขัง (swamp) และ (กลางขวา) ที่ลุ่มชื้นแฉะ (marsh)

ที่ลุ่มน้ำขังและที่ลุ่มชื้นแฉะ เป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่ก่อตัวขึ้นตามแหล่งน้ำที่มีดินอุดมสมบูรณ์และเป็นดินน้ำท่วมขัง ที่ลุ่มชื้นแฉะ (marsh) เป็นพื้นที่ชุ่มน้ำซึ่งถูกน้ำท่วมอย่างต่อเนื่องหรือสม่ำเสมอโดยมีแหล่งน้ำอยู่ใกล้เคียง ซึ่งปกคลุมด้วยพืชพรรณประเภทไม้ล้มลุก หรือไม้พุ่มเตี้ย ที่ลุ่มน้ำขังเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่ประกอบด้วยดินอิ่มตัวหรือน้ำนิ่ง และถูกปกคลุมด้วยไม้ยืนต้นที่ทนต่อน้ำ รวมทั้งไม้พุ่มต่าง ๆ

อุทกวิทยา

ที่ลุ่มน้ำขังมีลักษณะเฉพาะที่เกิดจากสภาพดินอิ่มตัวและน้ำที่ไหลช้า (หรือน้ำนิ่ง) น้ำที่สะสมในที่ลุ่มน้ำขังนั้นมาจากแหล่งต่างๆ เช่น หยาดน้ำฟ้า, น้ำบาดาล, กระแสน้ำขึ้นลง และ/หรือ น้ำท่วมขัง (น้ำจืด) วิถีการเคลื่อนที่ของน้ำในทางอุทกวิทยาเหล่านี้ล้วนมีส่วนทำให้พลังงานและสารอาหารไหลเข้าและออกจากระบบนิเวศ

ในขณะที่น้ำไหลผ่านที่ลุ่มน้ำขัง สารอาหาร ตะกอน และมลพิษจะถูกกรองออกโดยธรรมชาติ สารเคมี เช่น ฟอสฟอรัสและไนโตรเจน ที่มักสิ้นสุดการแพร่กระจายตัวในแหล่งน้ำ จะถูกดูดซึมและนำไปใช้โดยพืชน้ำในที่ลุ่มน้ำขัง เพื่อปรับสภาพน้ำให้บริสุทธิ์ สารเคมีที่เหลืออยู่หรือส่วนเกินจะสะสมอยู่ที่ก้นบึง ถูกกำจัดออกจากน้ำและฝังไว้ในชั้นตะกอน สภาพแวดล้อมทางชีวเคมีของที่ลุ่มน้ำขังขึ้นอยู่กับอุทกวิทยา ซึ่งส่งผลต่อระดับและสภาพความพร้อมของทรัพยากร เช่น ออกซิเจน สารอาหาร ระดับ pH ของน้ำ และความเป็นพิษ ซึ่งจะส่งผลต่อระบบนิเวศโดยรวม

คุณค่าต่อระบบนิเวศ

ที่ลุ่มน้ำขังและพื้นที่ชุ่มน้ำอื่น ๆ ตามปกติถือว่ามีมูลค่าทางการพัฒนาที่ดินที่ต่ำมาก เมื่อเทียบกับทุ่งนา ทุ่งหญ้า (แพรรี) หรือป่าไม้ ที่ลุ่มน้ำขังมักถูกประเมินว่าเป็นที่ดินรกร้างที่ไม่สามารถใช้ประโยชน์ได้ง่ายสำหรับกิจกรรมของมนุษย์ นอกเหนือจากการล่าสัตว์ ดักจับ หรือการตกปลา ในการเกษตร เกษตรกรมักจะขยายเขตครอบครองไปสู่ที่ลุ่มน้ำขังข้าง ๆ ทุ่งนาของตน เพื่อให้ได้ที่ดินที่ใช้ประโยชน์สำหรับการเพาะปลูกพืชผลได้มากขึ้น ทั้งในอดีตและในปัจจุบัน

ในทางกลับกันที่ลุ่มน้ำขังสามารถมีบทบาททางนิเวศวิทยาที่เป็นประโยชน์ในระบบการทำหน้าที่โดยรวมของสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ และจัดหาทรัพยากรที่หลากหลายซึ่งสิ่งมีชีวิตหลายชนิดต้องพึ่งพา ที่ลุ่มน้ำขังและพื้นที่ชุ่มน้ำอื่น ๆ ยังเป็นตัวอย่างที่เป็นรูปธรรมตามธรรมชาติของการจัดการน้ำท่วมและการป้องกันน้ำท่วม ในสถานการณ์น้ำท่วม ที่ลุ่มน้ำขังจะดูดซับและใช้น้ำส่วนเกินภายในพื้นที่ ป้องกันไม่ให้ไหลไปท่วมพื้นที่โดยรอบ พืชพรรณหนาแน่นภายในที่ลุ่มน้ำขังยังช่วยให้ดินมีความมั่นคง ช่วยยึดดินและตะกอนให้อยู่กับที่ พร้อมทั้งป้องกันการกัดเซาะและการสูญเสียที่ดิน ที่ลุ่มน้ำขังเป็นแหล่งน้ำจืดและออกซิเจนที่อุดมสมบูรณ์และมีคุณค่าสำหรับทุกชีวิต และมักเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ ที่ลุ่มน้ำขังในเขตเป็นแหล่งทรัพยากรที่สำคัญในการผลิตและขยายพันธุ์ปลา สองในสามของปลาและหอยทั่วโลกที่มีการผลิตในเชิงพาณิชย์จำเป็นต้องอาศัยพื้นที่ชุ่มน้ำ

ผลกระทบและการอนุรักษ์

ในอดีต เป็นที่ทราบกันว่ามนุษย์ระบายและ/หรือเติมน้ำในที่ลุ่มน้ำขังและพื้นที่ชุ่มน้ำอื่น ๆ เพื่อสร้างพื้นที่การพัฒนามากขึ้นและเพื่อลดการคุกคามของโรคที่เกิดจากแมลงในหนองน้ำ พื้นที่ชุ่มน้ำจะถูกทำลายและแทนที่ด้วยที่ดินที่ใช้ทำการเกษตร อสังหาริมทรัพย์ และสันทนาการ ที่ลุ่มน้ำขังหลายแห่งยังได้ผ่านการทำไม้และการเกษตรอย่างเข้มข้น ซึ่งต้องมีการก่อสร้างระบบชลประทาน คูน้ำและคลองเหล่านี้มีส่วนในการระบายน้ำ โดยเฉพาะตามชายฝั่ง ซึ่งปล่อยให้น้ำเกลือเข้ามาบุกรุก ทำให้ที่ลุ่มน้ำขังกลายเป็นที่ลุ่มชื้นแฉะ หรือแม้แต่ได้ ที่ลุ่มน้ำขังจำนวนมากจึงสาบสูญหรือเสื่อมโทรม ลุยเซียน่าเป็นตัวอย่างคลาสสิกของการสูญเสียพื้นที่ชุ่มน้ำจากปัจจัยที่รวมกันเหล่านี้ ในยุโรปอาจนับได้ว่าสูญเสียพื้นที่ชุ่มน้ำไปเกือบครึ่ง นิวซีแลนด์สูญเสียพื้นที่ชุ่มน้ำไปร้อยละ 90 ตลอดระยะเวลา 150 ปี นักนิเวศวิทยาตระหนักดีว่ารัฐลุยเซียนาให้คุณค่าทางนิเวศวิทยา รวมถึงการควบคุมน้ำท่วม การผลิตปลา การกรองน้ำตามธรรมชาติ การจัดเก็บคาร์บอน และเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่า

ในหลายพื้นที่ของโลกทางการได้อนุรักษ์ที่ลุ่มน้ำขัง ในส่วนของยุโรปและอเมริกาเหนือ โครงการฟื้นฟูหนองบึงกำลังเป็นที่แพร่หลาย รัฐบาลสหรัฐอเมริกาเริ่มบังคับใช้กฎหมายและแผนการจัดการที่เข้มงวดยิ่งขึ้นในปี 1970 เพื่อพยายามปกป้องและฟื้นฟูระบบนิเวศอันมีค่าเหล่านี้ บ่อยครั้งขั้นตอนที่ง่ายที่สุดในการฟื้นฟูที่ลุ่มน้ำขังนั้นเกี่ยวข้องกับการอุดคูระบายน้ำและการรื้อเขื่อนกั้นน้ำ

นักอนุรักษ์ทำงานเพื่อรักษาที่ลุ่มน้ำขัง เช่น บริเวณทางตะวันตกเฉียงเหนือของรัฐอินเดียนาในแถบมิดเวสต์ของสหรัฐ ได้รับการอนุรักษ์ไว้เป็นส่วนหนึ่งของ

ตัวอย่างที่โดดเด่น

ที่ลุ่มน้ำขังสามารถพบได้ในทุกทวีป ยกเว้นแอนตาร์กติกา

ที่ลุ่มน้ำขังที่ใหญ่ที่สุดในโลกคือ ที่ราบน้ำท่วมถึงของแม่น้ำแอมะซอน ซึ่งมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อปลาและพันธุ์ไม้จำนวนมาก

แอฟริกา

และ ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำโอคาวังโก เป็นที่ลุ่มชื้นแฉะที่รู้จักกันดีของแอฟริกา ที่ราบน้ำท่วมถึงของ เป็นที่ลุ่มน้ำขังที่ใหญ่ที่สุดของแอฟริกา

ตะวันออกกลาง

ที่ลุ่มน้ำขังของลุ่มน้ำเมโสโปเตเมีย เป็นที่ลุ่มน้ำขังและระบบแม่น้ำขนาดใหญ่ทางตอนใต้ของอิรัก ซึ่งแต่เดิมแล้วมีบางส่วนอาศัยอยู่

เอเชีย

ป่าพรุเขตร้อนและที่ลุ่มน้ำขังตั้งอยู่ในเอเชียตะวันออกและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้แผ่นดินใหญ่

ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พื้นที่ที่ลุ่มน้ำขังส่วนใหญ่พบในพื้นที่ชายฝั่งทะเลและชายฝั่งย่อยที่มีระดับความสูงต่ำ และขยายพื้นที่ภายในแผ่นดินไปตามหุบเขาแม่น้ำและข้ามแหล่งต้นน้ำ ส่วนใหญ่จะพบตามชายฝั่งของเกาะสุมาตราตะวันออก กาลิมันตัน (จังหวัดกาลิมันตันกลาง ตะวันออก ใต้ และตะวันตก) ปาปัวตะวันตก ปาปัวนิวกินี บรูไน คาบสมุทรมลายู รัฐซาบาห์ ซาราวัก ตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศไทย และฟิลิปปินส์ (ไรลีย์) และคณะ,1996) โดยจากพื้นที่ป่าพรุเขตร้อนทั้งหมด 440,000 ตารางกิโลเมตร (170,000 ตารางไมล์) มีพื้นที่ประมาณ 210,000 ตารางกิโลเมตร (81,000 ตารางไมล์) ตั้งอยู่ในอินโดนีเซีย (หน้า, 2001; Wahyunto, 2006)

ประเทศไทย

มาบที่เป็นที่รู้จักในประเทศไทยคือ มาบตาพุด มาบพระจันทร์ มาบอัมฤทธิ์ มาบชะลูด และมาบกะเบา

ในชลบุรีและระยอง มักเรียกในภาษาพื้นบ้านว่า "ชาก"

อ้างอิง

1. Keddy, P.A. 2010. Wetland Ecology: Principles and Conservation (2nd edition). Cambridge University Press, Cambridge, UK. 497 p.
2. "คำศัพท์ -swamp- แปลว่าอะไร?". Longdo Dict.
3. Society, National Geographic (2011-01-21). "swamp". National Geographic Society (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2019-09-26.
4. Hughes, F.M.R. (ed.). 2003. The Flooded Forest: Guidance for policy makers and river managers in Europe on the restoration of floodplain forests. FLOBAR2, Department of Geography, University of Cambridge, Cambridge, UK. 96 p.
5. Wilcox, D.A, Thompson, T.A., Booth, R.K. and Nicholas, J.R. 2007. Lake-level variability and water availability in the Great Lakes. USGS Circular 1311. 25 p.
6. Mitsch, W.J., & Gosselink, J.G.(2015). Wetlands. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons Inc.
7. Swamp 2007-06-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน (from glossary web page of the )
8. Keddy, P.A., L.H. Fraser, A.I. Solomeshch, W.J. Junk, D.R. Campbell, M.T.K. Arroyo and C.J.R. Alho. 2009. Wet and wonderful: the world's largest wetlands are conservation priorities. BioScience 59: 39–51.
9. "Swamps". Nature Works- New Hampshire PBS.
10. "Classification and Types of Wetlands". EPA. 9 April 2015.
11. Lowe-McConnell, R. H. (1975). Fish Communities in Tropical Fresh waters: Their Distribution, Ecology and Evolution. London: Long man
12. Keddy, P.A., D. Campbell, T. McFalls, G. Shaffer, R. Moreau, C. Dranguet, and R. Heleniak. 2007. The wetlands of lakes Pontchartrain and Maurepas: past, present and future. Environmental Reviews 15: 1- 35.
13. Dugan, P. (ed.) 2005. Guide to Wetlands. Buffalo, New York. Firefly Books. 304 p.
14. Peters, M. and Clarkson, B. 2010. Wetland Restoration: A Handbook for New Zealand Freshwater Systems. Manaaki Whenua Press, Lincoln, N.Z. ISBN  (online)
15. Environment Canada. 2004. How Much Habitat is Enough? A Framework for Guiding Habitat Rehabilitation in Great Lakes Areas of Concern. 2nd ed. 81 p.
16. Smith, S. & Mark, S. (2006). Alice Gray, Dorothy Buell, and Naomi Svihla: Preservationists of Ogden Dunes. The South Shore Journal, 1. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-09-13. สืบค้นเมื่อ 2012-06-11.{{}}: CS1 maint: archived copy as title ()
17. Smith, S. & Mark, S. (2009). The Historical Roots of the Nature Conservancy in the Northwest Indiana/Chicagoland Region: From Science to Preservation. The South Shore Journal, 3. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-01-01. สืบค้นเมื่อ 2015-11-22.{{}}: CS1 maint: archived copy as title ()
18. Smith, S. & Mark, S. (2007). The cultural impact of a museum in a small community: The Hour Glass of Ogden Dunes. The South Shore Journal, 2. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-11-30. สืบค้นเมื่อ 2012-06-11.{{}}: CS1 maint: archived copy as title ()
19. Hunter, Malcolm L. (1999). Maintaining Biodiversity in Forest Ecosystems. Cambridge University Press. p. 325. ISBN .
20. Goulding, M. (1980). The Fishes and the Forest: Explorations in Amazonian Natural History. Berkeley, CA: University of California Press.
21. Lowe-McConnell, R. H. (1975). Fish Communities in Tropical Freshwaters: Their Distribution, Ecology and Evolution. London: Longman
22. L.H. Fraser and P.A. Keddy (eds.). 2005. The World's Largest Wetlands: Ecology and Conservation. Cambridge University Press, Cambridge, UK. 488 p.
23. Main, Douglas (2013-11-26). "Photos: The Biggest Lions on Earth". . สืบค้นเมื่อ 2018-04-18.
24. "Lions of the Okavango". Siyabona Africa. สืบค้นเมื่อ 2018-04-18.
25. Daoudy, Marwa (2005). Le Partage des Eaux entre la Syrie, l'Irak et la Turquie (ภาษาฝรั่งเศส). CNRS. pp. 1–269. ISBN . สืบค้นเมื่อ 2016-04-06.
26. พื้นที่ชุ่มนํ้า และ อนุสัญญาแรมซาร์ (Ramsar Convention) หรือ อนุสัญญาว่าด้วยพื้นที่ชุ่มน้ำ. 2022-02-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน สืบค้นเมื่อ 17 กุมภาพันธ์ 2565.
27. "ว่าด้วยเรื่อง มาบ เรื่องชาก..ของชาวระยอง... - GotoKnow". www.gotoknow.org.