ซาลาแมนเดอร์

ซาลาแมนเดอร์ ช่วงเวลาที่มีชีวิตอยู่: จูแรสซิก-ปัจจุบัน
ซาลาแมนเดอร์ไฟ (Salamandra salamandra) เป็นซาลาแมนเดอร์ขนาดเล็ก หรือนิวต์ (Salamandridae) พบในทวีปยุโรปในหลายประเทศ
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Animalia
ไฟลัม:	Chordata
ชั้น:	Amphibia
ชั้นย่อย:	Lissamphibia
อันดับ:	Caudata , 1777
อันดับย่อย
Cryptobranchoidea Salamandroidea Sirenoidea
แผนที่แสดงการแพร่กระจายพันธุ์ของสัตว์ในอันดับนี้ (สีเขียว)
ชื่อพ้อง
Urodela

ซาลาแมนเดอร์ (อังกฤษ: salamander) เป็นสัตว์มีกระดูกสันหลังที่อยู่ในชั้นสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ จัดอยู่ในอันดับ Caudata และ Urodelaออกลูกเป็นตัวหรือเป็นไข่

ลักษณะและพฤติกรรม

มีรูปร่างส่วนมากมีขา 2 คู่ และมีหาง ลำตัวสั้นและมีกล้ามเนื้อลำตัวลักษณะเป็นปล้องเล็กน้อย บางชนิดที่อาศัยอยู่ในน้ำมีลำตัวเรียวยาวและลดรูปของขา เช่น สกุล Amphiuma, Siren, , Pseudobranchus ส่วนมากได้ลดรูปจำนวนชิ้นของกระดูกกะโหลก และตัวเต็มวัยมีขนาดแตกต่างกันมาก คือ ระหว่าง 3 เซนติเมตร จนถึงเกือบ 2 เมตร ตัวเต็มวัยมีบางส่วนอาศัยอยู่บนบก แต่ผสมพันธุ์ในน้ำ แต่บางชนิดก็อาศัยและผสมพันธุ์กันบนบก หรืออาศัยอยู่แต่ในน้ำและผสมพันธุ์กันในน้ำ หรืออาศัยอยู่บนต้นไม้

ซาลาแมนเดอร์ไม่มีช่องหูชั้นกลางและไมมีแผ่นเยื่อแก้วหู โครงสร้างใช้รับฟังเสียงประกอบด้วยกระดูกคอลิวเมลลา และกระดูกโอเพอคิวลัม โครงสร้างทั้ง 2 นี้อาจเป็นกระดูกอ่อนหรือเป็นกระดูกและเชื่อมต่อกับหูชั้นใน กระดูกคอลิวเมลลาใช้รับฟังคลื่นเสียงในอากาศ ส่วนกระดูกโอเพอคิวลัมที่เชื่อมต่อกับกระดูกซูปราสคาพูลาของกระดูกหัวไหล่และกล้ามเนื้อใช้รับฟังคลื่นเสียงคลื่นความถี่ต่ำในอากาศและแรงสะเทือนบนพื้นดิน อย่างไรก็ตามซาลาแมนเดอร์ในหลายวงศ์ก็ไม่มีกระดูกโอเพอคิวลัมและหรือไม่มีกล้ามเนื้อ

มีโครงสร้างทางผิวหนังเหมือนกับสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำอันดับอื่น รวมทั้งมีต่อมเมือกและต่อมพิษใช้ป้องกันตัว ต่อมเมือกในหลายชนิดทำหน้าที่สังเคราะสารฟีโรโมนเพื่อใช้ดึงดูดเพศตรงข้ามในการเกี้ยวพาราสี ขณะที่ต่อมเมือกของบางวงศ์และบางสกุลจะอยู่รวมกันเป็นกลุ่ม เช่น วงศ์ และสกุล

การสืบพันธุ์มีทั้งแบบปฏิสนธิภายในและปฏิสนธิภายนอกร่างกาย ตัวอ่อนมีรูปร่างเหมือนวัยรุ่นและตัวเต็มวัย แต่มีเหงือกและมีโครงสร้างของร่างกายบางประการที่เกี่ยวข้องกับการอาศัยอยู่ในน้ำอยู่ เช่น มีครีบหาง มีช่องเปิดเหงือก และไม่มีเปลือกตา ไม่มีกระดูกแมคซิลลา และโครงสร้างเนื้อเยื่อชั้นผิวหนังแตกต่างจากตัวเต็มวัย ซึ่งทั้งหมดนี้จะแปรสภาพเป็นของตัวเต็มวัยเมื่อวัยอ่อนเปลี่ยนรูปร่าง เพดานปากของวัยอ่อนแปรเปลี่ยนสภาพเมื่อเปลี่ยนรูปร่างเช่นเดียวกัน ซึ่งเป็นลักษณะเฉพาะของสัตวครึ่งบกครึ่งน้ำในอันดับนี้

การจำแนก

ปัจจุบัน มีการอนุกรมวิธานซาลาแมนเดอร์และนิวต์ (ชื่อสามัญใช้เรียกซาลาแมนเดอร์ขนาดเล็ก) ออกเป็นวงศ์ทั้งหมด 10 วงศ์ (3 อันดับย่อย) ใน 68 สกุล และมีชนิดพันธุ์ประมาณ 580 ชนิด ส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในทวีปอเมริกาเหนือและในของยูเรเชีย แต่บางวงศ์ก็มีการกระจายพันธุ์ในทวีปอเมริกาใต้และอเมริกากลาง รวมถึงบางส่วนของทวีปแอฟริกาและเอเชียกลางตามแนวเทือกเขาหิมาลัยด้วย

• อันดับย่อย Cryptobranchoidea

วงศ์	รายละเอียดแบบย่อ ๆ	ตัวอย่างของชนิด	รูปภาพ
Cryptobranchidae	เป็นวงศ์ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของบรรดาสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำทั้งหมด พบปัจจุบัน 3 ชนิด ในทวีปอเมริกาเหนือ 1 ชนิด และ 2 ชนิดในเอเชียตะวันออก	ซาลาแมนเดอร์ยักษ์จีน (Andrias davidianus)
Hynobiidae	เป็นวงศ์ที่มี 9 สกุล 53 ชนิด พบได้เฉพาะทวีปเอเชีย	(Hynobius kimurae)

• อันดับย่อย Salamandroidea

วงศ์	รายละเอียดแบบย่อ ๆ	ตัวอย่างของชนิด	รูปภาพ
Ambystomatidae	มีรูปร่างป้อมและหางใหญ่ โดยคงรูปร่างในวัยอ่อนได้ดี ไม่มีเหงือกและไม่มีช่องเปิดเหงือก มีปอด มีเพียงสกุลเดียว 33 ชนิด พบได้ในทวีปอเมริกาเหนือจนถึงอเมริกากลาง	แอกโซลอเติล (Ambystoma mexicanum)
Amphiumidae	มีรูปร่างเรียวยาวคล้ายงูหรือเขียดงู แต่มีนิ้วเท้าขนาดเล็กและมีขนาดความยาวลำตัวแตกต่างกัน มีสกุลเดียว 3 ชนิด พบได้เฉพาะในทิศตะวันออกเฉียงใต้ของสหรัฐอเมริกา	แอมฟิอูมาสองนิ้ว (Amphiuma means)
	มีลำตัวป้อมและหางใหญ่ มีขนาดตั้งแต่ 13-35 เซนติเมตร พบเฉพาะลำธารในป่าดิบที่มีอุณหภูมิค่อนข้างเย็นของทวีปอเมริกาเหนือจนถึงอเมริกากลาง	(Dicamptodon tenebrosus)
	เป็นวงศ์ที่มีจำนวนสมาชิกมากที่สุดของอันดับนี้ พบอาศัยแตกต่างกันทั้งในน้ำ บนบก และบนต้นไม้	(Plethodon cinereus)
Proteidae	มีลำตัวเรียวยาว มีขนาดตั้งแต่ 20-48 เซนติเมตร อาศัยอยู่ในน้ำ มี 2 สกุล 5 ชนิด ในทวีปอเมริกาเหนือและบางส่วนในยุโรป	โอล์ม (Proteus anguinus)
	เป็นวงศ์ที่มีโครงสร้างลักษณะเฉพาะ มีลำตัวป้อมขาสั้นแต่ใหญ่ ปฏิสนธิภายในตัว มีสกุลเดียว 4 ชนิด พบในทิศตะวันตกเฉียงเหนือของสหรัฐอเมริกา	(Rhyacotriton variegatus)
Salamandridae	เป็นวงศ์ที่มีขนาดเล็ก หรือเรียกในชื่อสามัญได้ว่า "นิวต์" มี 21 สกุล 79 ชนิด กระจายพันธุ์ไปในหลายพื้นที่ทั่วโลก	กะท่าง (Tylotriton verrucosus‎)

• อันดับย่อย Sirenoidea

วงศ์	รายละเอียดแบบย่อ ๆ	ตัวอย่างของชนิด	รูปภาพ
Sirenidae	มีรูปร่างเรียวยาวคล้ายปลาไหลหรือเขียดงู ขาคู่หน้าเล็กมากและนิ้วมีจำนวนลดลง มี 2 สกุล 4 ชนิด พบในลุ่มแม่น้ำมิสซิสซิปปีและบางส่วนของเม็กซิโก	(Siren lacertina)

ความสัมพันธ์กับมนุษย์

ซาลาแมนเดอร์และนิวต์ ถูกเรียกชื่อสามัญมาจากสัตว์ประหลาดในเทพปกรณัมกรีก คือ ซาลาแมนเดอร์ ที่เล่ากันว่ามีรูปร่างคล้ายจิ้งจก แต่เมื่ออยู่ในไฟแล้วไม่ตาย ปกติแล้วเป็นสัตว์ที่มนุษย์ไม่ใช้เป็นอาหาร แต่นิยมเลี้ยงเป็นสัตว์เลี้ยง เพราะความน่าสนใจในวงจรชีวิตและหลายชนิดก็มีสีสันสวยงาม และรูปร่างลักษณะที่แปลก โดยชนิดที่ได้รับการยกย่องว่ามีความสวยที่สุด คือ กะท่าง ซึ่งเป็นเพียงชนิดเดียวเท่านั้นที่พบได้ในประเทศไทย โดยเฉพาะตัวผู้ในฤดูผสมพันธุ์จะมีแต้มบนลำตัวชัดเจนเป็นสีส้มสด แต่ก็มีความเสี่ยงเป็นชนิดที่ใกล้จะสูญพันธุ์แล้ว

อีกทั้งยังเลี้ยงไว้เพื่อการศึกษาวิจัยในเรื่องสเต็มเซลล์ของแอกโซลอเติลด้วย

อ้างอิง

1. "Caudata". .
2. วีรยุทธ์ เลาหะจินดา, วิทยาสัตว์เลื้อยคลานและสัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก หน้า 306-313 (พ.ศ. 2552)
3. Ashcroft, Frances (2002). Life at the Extremes: The Science of Survival. Berkeley, CA: University of California Press. p. 112.
4. Salamander Discovery Could Lead to Human Limb Regeneration (อังกฤษ)

แหล่งข้อมูลอื่น

• เว็บไซต์ขององค์กรอนุรักษ์ซาลาแมนเดอร์และนิวต์