ซากดึกดำบรรพ์สาหร่าย

ซากดึกดำบรรพ์สาหร่ายในทางเรณูวิทยาแล้วจะหมายถึงสาหร่ายเซลล์เดียวซึ่งมักจะเป็นสาหร่ายเซลล์เดียวที่รวมกลุ่มกันเป็นโคโลนี โดยการอยู่รวมกันจะมีความจำเพาะด้านจำนวนเซลล์ รูปร่างเซลล์ และรูปแบบโครงสร้างการจัดเรียงเซลล์ต่างๆ รูปแบบโครงสร้างการจัดเรียงเฉพาะนี้นักบรรพชีวินวิทยาจะพิจารณาความเหมือนและความต่างในทางอนุกรมวิธาน คือใช้เป็นเกณฑ์ในการตรวจพิสูจน์สกุลและชนิดของซากดึกดำบรรพ์สาหร่ายต่างๆ โดยในที่นี้ได้รวบรวมเท่าที่ค้นพบในประเทศไทย ดังนี้

พีดิแอสตรัม

ซากดึกดำบรรพ์สาหร่ายสกุล พีดิแอสตรัม ปัจจุบันพบเป็นสาหร่ายสีเขียวมีคลอโรฟิล จัดอยู่ในวงศ์ไฮโดรดิกไทยาซีอี () พบเก่าแก่ที่สุดจากหินยุคครีเทเชียสและยังคงรักษารูปลักษณ์สัณฐานโดยทั่วไปคงที่ตราบจนถึงปัจจุบัน สาหร่ายสกุลนี้เป็นสาหร่ายน้ำจืด มีหลายชนิด เช่น พีดิแอสตรัม ซิมเพล็กซ์ () พีดิแอสตรัม บอริยันนัม () และพีดิแอสตรัม ดูเพล็กซ์ () ในประเทศไทยมีรายงานการศึกษาจากหินสมัยโอลิโกซีนถึงสมัยไมโอซีนจากเหมืองถ่านหินหลายแห่งซึ่งเป็นหลักฐานบ่งชี้ว่า แอ่งสะสมตะกอนมหายุคซีโนโซอิกของประเทศไทยตั้งแต่ภาคเหนือลงไปถึงภาคใต้และรวมถึงใต้ทะเลอ่าวไทย

จะมีเซลล์รูปสามเหลี่ยมเรียงต่อกันเป็นระนาบวงกลม โดยใช้มุมทั้งสองที่ฐานของเซลล์สามเหลี่ยมเชื่อมติดกับเซลล์ข้างเคียงต่อเนื่องเป็นวงกลม และหันมุมแหลมออกไปจนทำให้โคโลนีมีลักษณะคล้ายวงล้อที่มีฟันปลายแหลมและตรงกลางของโคโลนีเป็นช่องว่างรูปวงกลม ทั้งนี้ระนาบแบนของโคโลนีนี้จะมีความหนาเท่ากับความหนาของหนึ่งเซลล์ การจัดเรียงของเซลล์แบบง่ายๆจะใช้เซลล์จำนวน 8 เซลล์เรียงเป็นวงล้อ และอาจพบการจัดเรียงมากกว่า 8 เซลล์โดยการจัดเรียงเป็นวงล้อรอบนอกถัดออกไปอีกไปเรื่อยๆ

จะมีลักษณะคล้ายกับ พีดิแอสตรัม ซิมเพล็กซ์ แต่เซลล์ด้านนอกสุดแต่ละเซลล์ที่ยื่นปลายแหลมออกไปจะแตกแขนงออกเป็นง่าม มีลักษณะคล้านหนวดปลายสอบแหลมออกไป

จะมีการจัดเรียงเซลล์เป็นแผ่นวงกลมมีความหนาเท่ากับความหนาของหนึ่งเซลล์ เซลล์ทั้งหลายจะเรียงอัดกันแน่นเป็นรูปหลายเหลี่ยม โดยเซลล์ด้านนอกสุดจะมีปลายยื่นชี้ออกไป มักเห็นเป็นปลายแหลม 2 ง่าม

บอตทรีโยคอคคัส

โคโลนีของสาหร่ายสกุลบอตทรีโยคอคคัส ปัจจุบันพบเป็นสาหร่ายสีเขียวมีคลอโรฟิล จัดอยู่ในวงศ์ () เกิดจากการรวมกลุ่มกันของเซลล์รูปถ้วยที่วางซ้อนกันเป็นเส้นยาวหลายเส้น โดยเส้นของกลุ่มเซลล์รูปถ้วยดังกล่าวจะมีปลายด้านหนึ่งเชื่อมติดกันที่ศูนย์กลางของโคโลนีแล้วยื่นปลายอีกด้านหนึ่งออกไปโดยรอบในแนวรัศมี ทั้งนี้กลุ่มเซลล์รูปถ้วยที่เรียงต่อกันเป็นเส้นจะมีการแตกแขนงกิ่งก้านสาขาออกไปอีก ทำให้มีการอัดตัวกันแน่นคล้ายพวงองุ่นเป็นรูปทรงกลมจึงเป็นที่มาของชื่อ "" ในประเทศไทยมีรายงานการค้นพบซากดึกดำบรรพ์ของสาหร่ายสกุลบอตทรีโยคอคคัสนี้เพียงชนิดเดียวคือ () สาหร่ายสกุลนี้พบในรูปซากดึกดำบรรพ์ในหินที่มีอายุตั้งแต่บรมยุคพรีแคมเบียน มีแหล่งกำเนิดอยู่ในแหล่งน้ำจืดทั่วโลก

แอคทินาสตรัม

สาหร่ายสกุลแอคทินาสตรัม เป็นสาหร่ายเซลล์เดียวอีกสกุลหนึ่งที่อยู่มนรูปของโคโลนี เป็นสาหร่ายสีเขียวมีคลอโรฟิล อาศัยอยู่ในแหล่งน้ำจืด จัดอยู่ในวงศ์สคีนีเดสมาซีอี () แต่ละเซลล์จะมีรูปร่างเป็นรูปทรงกระสวย เป็นแท่งยาวเหลี่ยม ป่องตรงกลาง และสอบแคบไปทางส่วนปลายทั้งสองด้าน ส่วนปลายทั้งสองด้านเป็นหน้าตัด ในปัจจุบันพบเป็นกลุ่มโคโลนีของเซลล์รูปกระสอยตั้งแต่ 4-16 เซลล์ โดยใช้ปลายด้านหนึ่งของเซลล์เชื่อมติดกัน และปลายอีกด้านหนึ่งชี้ออกไปในแนวรัศมี การ อย่างไรก็ตาม เนื่องจากการเชื่อมติดกันของเซลล์ในโคโลนีหนึ่งๆไม่แข็งแรงนัก ในกระบวนการเตรียมตัวอย่างทางเรณูวิทยาของตัวอย่างหินจึงทห้เซลล์ต่างๆในโคโลนีหลุดออกจากกันเป็นเซลล์เดี่ยวๆ และเป็นการยากที่จะบรรยายโคโลนีของซากดึกดำบรรพ์สาหร่ายสกุลนี้

มีรายงานการค้นพบสาหร่ายสกุลนี้ในรูปของซากดึกดำบรรพ์เป็นครั้งแรกจากชั้นหินสมัยไมโอซีนตอนกลางของเหมืองถ่านหินเชียงม่วน ที่บ้านสะ อำเภอเชียงม่วน จังหวัดพะเยา และได้รับการตั้งชื่อว่า แอคทินาสตรัม บ้านสะเอนซี (Actinastrum bansaense)ถือเป็นหลักฐานทางธรณีวิทยาที่สำคัญอีกหลักฐานหนึ่งที่จะบ่งชี้ว่าการตกสะสมตะกอนเกิดในสภาพแวดล้อมแบบแหล่งน้ำจืด

คลอสเทอเรียม

สาหร่ายคลอสเทอเรียม เป็นสาหร่ายเซลล์เดียวสีเขียวมีคลอโรฟิล จัดอยู่ในวงศ์เดสมิดดิเอซิอี () มีลักษณะเป็นแผ่นแบนป่องตรงกลางและแคบสอบออกไปที่ส่วนปลายทั้งสอง ในปัจจุบันพบหลายลักษณะ อาจพบเป็นแผ่นแบนตรง บ้างพบโค้งคล้ายเสี้ยวจันทร์ โดยมีการการโค้งมากน้อยต่างๆกันไป ทั้งนี้อยู่เป็นเซลล์เดี่ยวๆไม่รวมกันเป็นโคโลนี

ซากดึกดำบรรพ์ที่พบมีรายงานการค้นพบจากการศึกษาทางเรณูวิทยาเป็นครั้งแรกในประเทศไทย จากหินสมัยไมโอซีนตอนกลางในเหมืองถ่านหินเชียงม่วน ที่บ้านสะ อำเภอเชียงม่วน จังหวัดพะเยา และได้รับการตั้งชื่อว่า คลอสเทอเรียม ไทยแลนดิคัม (Closterium thailandicum) ลักษณะที่พบเป็นเซลล์รูปร่างเป็นแผ่นแบนยาว ป่องตรงกลางเซลล์และสอบแคบไปทางส่วนปลายทั้งสองด้านจนเป็นมุมแหลมมนเล็กน้อย มีสันนูนแคบๆด้านละสองสันโยงจากปลายแหลมทั้งสองด้าน

อ้างอิง

• Guy-Ohlson, D. (1992) Botryococcus as an aid in the interpretation of palaeoenvironment and depositional processes. Review of Palaeobotany and Palynology 71: 1-15.
• Songtham, W., , B., and , D.C. (2004) New species of algae Actinastrum Lagerheim and Closterium Nitzsch ex Ralfs from Middle Miocene sediments of Chiang Muan basin, Phayao, Thailand with tropical pollen composition. Science Asia 30: 171-181.
• Songtham, W., , B., , M., , D.C., , S., and , W. (2005) evolution in northern Thailand: a palynological point of view. Nat. Hist. Siam Soc. 53(1): 17-32.