จุฬามณีเจดีย์

ตามความเชื่อของพุทธศาสนิกชนเถรวาท จุฬามณีเจดีย์ (บาลี: จุฬามณิเจติย) เป็นเจดีย์บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ที่บรรจุพระจุฬาพระโมลีและพระเขี้ยวแก้วของพระโคตมพุทธเจ้า

ภาพวาดพระมาลัยคำหลวง ศิลปะรัตนโกสินทร์ พระมาลัยท่องสวรรค์ชั้นดาวดึงส์และสักการะจุฬามณีเจดีย์

ตำนาน

ชาตกัฏฐกถา อรรถกถาอปัณณกชาดก, วิสุทธชนวิลาสินี อรรถกถาพุทธาปทาน, และมธุรัตถวิลาสินี อรรถกถาโคตมพุทธวงศ์ ระบุตรงกันว่า เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะออกผนวช เสด็จถึงหาดทรายริมฝั่งแม่น้ำอโนมา ทรงพระดำริว่าพระเกศาไม่เหมาะแก่สมณะ จึงทรงจับพระขรรค์ด้วยพระหัตถ์ขวา รวบพระจุฬา (จุก) กับพระเมาลี (มวยผม) ด้วยพระหัตถ์ซ้าย แล้วตัดออกเหลือพระเกศายาวสององคุลีเวียนขวาติดพระเศียร แล้วทรงรวบพระจุฬาพร้อมด้วยพระเมาลี อธิษฐานว่า ถ้าจะเป็นพระพุทธเจ้า ขอให้ผมนี้ตั้งอยู่ในอากาศ ถ้าไม่เป็น ก็ให้ตกลงเหนือพื้นดิน แล้วเหวี่ยงไปในอากาศ กำพระจุฬามณีนั้นลอยไประยะประมาณโยชน์หนึ่งแล้วก็ตั้งอยู่ในอากาศ ลำดับนั้น ท้าวสักกะเห็นด้วยจักษุทิพย์ ก็เอาผอบแก้วขนาดโยชน์หนึ่งทูนพระเศียรรับกำพระจุฬามณีนั้น แล้วทรงสถาปนาเป็นพระจุฬามณีเจดีย์สำเร็จด้วยรัตนะ 7 ประการ ขนาด 3 โยชน์ไว้ในภพดาวดึงส์

ในคัมภีร์สุมังคลวิลาสินียังระบุอีกว่า ระหว่างที่แบ่งพระบรมสารีริกธาตุถวายแก่เจ้าจากแคว้นต่าง ๆ ได้ลักพระเขี้ยวแก้วเบื้องขวาซ่อนไว้ในผ้าโพกศีรษะของตน ท้าวสักกะทรงพระดำริว่าพระเขี้ยวแก้วเบื้องขวานั้นเป็นปัจจัยแห่งการตรัสสอนอริยสัจ 4 เพื่อตัดความสงสัยของบรรดาสัตวโลก ไม่คู่ควรที่พราหมณ์จะทำสักการะได้ จึงทรงถือเอาจากผ้าโพก บรรจุไว้ในผอบทองคำ นำไปประดิษฐาน ณ พระจุฬามณีเจดีย์ด้วย

ปรมัตถทีปนีกล่าวว่า ท้าวสักกะศรัทธาพระเจดีย์นี้อย่างมาก มักจะเสด็จบูชาเนืองๆ

ความเชื่อ

• เป็นพระธาตุประจำปีเกิดของคนที่เกิดปีจอ ตามคติความเชื่อของชาวไทยวน

อ้างอิง

1. อรรถกถา เอกกนิบาตชาดก อปัณณกวรรค นิทานกถา อปัณณกชาดก
2. อรรถกถา ขุททกนิกาย อปทาน ภาค ๑ เถราปทาน ๑. พุทธวรรค ๑. พุทธาปทาน
3. อรรถกถา ขุททกนิกาย พุทธวงศ์ ๒๕. โคตมพุทธวงศ์
4. อรรถกถา ทีฆนิกาย มหาวรรค มหาปรินิพพานสูตร
5. อรรถกถา ขุททกนิกาย วิมานวัตถุ มัญชิฏฐกวรรคที่ ๔ ๙. ปีตวิมาน อรรถกถาปีตวิมาน

• พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลศัพท์ พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตโต)