ข้อมูลอภิพันธุ์

ข้อมูลอภิพันธุ์ (อังกฤษ: metadata) หมายถึง ข้อมูลหรือสารสนเทศที่ถูกจัดทำขึ้นอย่างมีโครงสร้างเพื่อใช้ในการบรรยายทรัพยากรสารสนเทศ ในด้านลักษณะเนื้อหา และบริบทที่เกี่ยวข้องซึ่งได้แก่ลักษณะทางกายภาพและการผลิตทรัพยากรสารสนเทศ ตลอดจนความสัมพันธ์ระหว่างองค์ประกอบที่ใช้ในการบรรยายทรัพยากรสารสนเทศ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อตอบสนองการทำงาน คือ การสืบค้นและการบริหารจัดการ ซึ่งประกอบไปด้วยการกำหนดสิทธิในการใช้ การกำหนดความคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญา การสงวนรักษา

หน้าที่

หน้าที่สำคัญของข้อมูลอภิพันธุ์ ซึ่งมีมาตั้งแต่ยุคแรกเริ่มในรูปของบัตรรายการ ก็คือการช่วยให้ผู้ใช้สามารถค้นหาสารสนเทศหรือความรู้ที่ตรงกับความต้องการของตนเองได้ จนกระทั่งปัจจุบันที่ทรัพยากรสารสนเทศมีหลายรูปแบบและซับซ้อนมากขึ้น ทำให้ข้อมูลอภิพันธุ์ต้องทำหน้าที่มากกว่าการเป็นบัตรรายการที่ช่วยให้ผู้ใช้เลือกหนังสือจากชั้นเท่านั้น หากยังต้องช่วยในการบริหารจัดการทรัพยากรสารสนเทศอีกด้วย จัดกลุ่มตามวัตถุประสงค์ใหญ่ ๆ ได้ 3 หน้าที่หลัก ดังนี้

• การอธิบายและการสืบค้นทรัพยากรสารสนเทศ (resource description and information retrieval)
• การบริหารจัดการทรัพยากรสารสนเทศ (administration and management of resources)
• การทำงานร่วมกันระหว่างระบบ (interoperability)

ประเภท

โดยส่วนใหญ่แล้วนักวิชาการมักจะแบ่งประเภทของข้อมูลอภิพันธุ์ออกเป็น 3 ประเภทใหญ่ ตามหน้าที่หลักของข้อมูลอภิพันธุ์ คือ

• ข้อมูลอภิพันธุ์เพื่อการบรรยายทรัพยากรสารสนเทศ (descriptive metadata)
• ข้อมูลอภิพันธุ์เพื่อการบริหารทรัพยากรสารสนเทศ (administrative metadata)
• ข้อมูลอภิพันธุ์เพื่อการแสดงโครงสร้างของทรัพยากรสารสนเทศ (structural metadata)

อ้างอิง

1. ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรมศัพท์เทคโนโลยีทางภาพ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. กรุงเทพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน, 2556, หน้า 185.
2. วิศปัตย์ ชัยช่วย, ลำปาง แม่นมาตย์, วิลาศ วูวงศ์, นิศาชล จำนงศรี (2560). การวิเคราะห์คุณลักษณะทางสารสนเทศเพื่อกำหนดองค์ประกอบเมทาดาตาของจารึก. วารสารวิทยบริการ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ 28,1 DOI: http://dx.doi.org/10.14456/asj-psu.2017.4
3. Metadata scheme development for a digitized inscriptions management https://tise2015.kku.ac.th/drupal/?q=node/70
4. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-06-17. สืบค้นเมื่อ 2018-03-16.