พระยานัฏกานุรักษ์ (ทองดี สุวรรณภารต)

เสวกเอก พระยานัฏกานุรักษ์ (ทองดี สุวรรณภารต) (9 มกราคม 2408 – 29 พฤศจิกายน 2478) เป็นขุนนางชาวไทย อดีตเจ้ากรมมหรสพในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว อดีตภาคีสมาชิกราชบัณฑิตยสถาน มีบทบาทสำคัญต่อวงการนาฏศิลป์ไทยคือเป็นผู้คิดประดิษฐ์ท่ารำเพลงหน้าพาทย์องค์พระพิราพ มีลูกศิษย์ที่มีชื่อเสียงเช่น , นายรงภักดี (เจียร จารุจรณ) ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์) ประจำปีพุทธศักราช 2529

พระยานัฏกานุรักษ์ (ทองดี สุวรรณภารต)
เกิด	9 มกราคม พ.ศ. 2408
ถึงแก่กรรม	29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2478 (70 ปี)
สาเหตุเสียชีวิต	หัวใจพิการ
มีชื่อเสียงจาก	คิดประดิษฐ์ท่ารำหน้าพาทย์องค์พระพิราพ
บิดามารดา	ทองอยู่ (บิดา) ขำ (มารดา)

ประวัติ

พระยานัฏกานุรักษ์ มีนามเดิมว่า ทองดี เกิดเมื่อวันที่ 9 มกราคม 2408 บิดาชื่อ ทองอยู่ มารดาชื่อ ขำ สำหรับนายทองอยู่ผู้เป็นบิดานั้นเป็นมหาดเล็กในกรมโขนหลวงแสดงเป็นพิเภกได้ดีไม่มีใครเสมอเหมือนจนได้รับสมญานามว่า "ทองอยู่ พิเภก" มีพี่ชายที่เป็นตัวโขนที่มีชื่อเสียงคือ ได้รับพระราชทานนามสกุลจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ว่า สุวรรณภารต

ด้านชีวิตครอบครัวท่านสมรสกับนางพ่วงมีบุตรชายคือ ต่อมาได้สมรสใหม่กับ คุณหญิงนัฏกานุรักษ์ (เทศ สุวรรณภารต) มีบุตรธิดาอีก 3 คน

พระยานัฏกานุรักษ์ถึงแก่อนิจกรรมด้วยโรคหัวใจพิการเมื่อวันที่ 29 พฤศจิกายน 2478 สิริอายุได้ 70 ปี

ยศและบรรดาศักดิ์

นายทองดีเข้ารับราชการเป็นผู้กำกับกองทหารกระบี่กรมโขน กระทั่งได้เข้ารับพระราชทานสัญญาบัตรเป็น ขุนนัฏกานุรักษ์ ถือศักดินา 500 จากพระหัตถ์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ 10 ธันวาคม 2449 ต่อมาในวันที่ 1 มกราคม 2453 ซึ่งตรงกับวันเฉลิมพระชนมพรรษาของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ขุนนัฏกานุรักษ์ได้เข้ารับพระราชทานสัญญาบัตรเลื่อนบรรดาศักดิ์เป็นหลวงในราชทินนามเดิม ในเดือนมกราคม 2454 ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้แต่งยศมหาดเล็กชั้นจ่าได้

ในวันที่ 17 กุมภาพันธ์ 2454 ได้เข้ารับพระราชทานสัญญาบัตรให้เป็นนายหมู่ตรีในกองเสือป่า จากนั้นในวันที่ 29 มีนาคม 2454 ได้เข้ารับพระราชทานสัญญาบัตรเลื่อนบรรดาศักดิ์เป็นพระในราชทินนามเดิม เพิ่มศักดินาเป็น 600 จากนั้นในวันที่ 7 สิงหาคม 2458 ได้เลื่อนยศทางเสือป่าเป็นนายหมู่ใหญ่ประจำกรมพรานหลวงรักษาพระองค์ ในวันที่ 14 มีนาคม 2458 ได้โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนยศทางมหาดเล็กจากรองหัวหมื่นเป็นหัวหมื่น

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

เหรียญ

• พ.ศ. 2453 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 4 (ว.ป.ร.4)
• พ.ศ. 2454 – เหรียญราชรุจิทอง รัชกาลที่ 6 (ร.จ.ท.6)
• พ.ศ. 2454 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))
• พ.ศ. 2454 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 5 เบญจมาภรณ์มงกุฎไทย (บ.ม.)
• พ.ศ. 2462 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์ช้างเผือก (ต.ช.)
• พ.ศ. 2467 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์มงกุฎไทย (ท.ม.)
• พ.ศ. 2468 – เหรียญศารทูลมาลา (ร.ศ.ท.)

เข็ม

• 13 พฤษภาคม 2454 – เข็มข้าหลวงเดิม

แหล่งข้อมูลอื่น

• พระยานัฏกานุรักษ์ (ทองดี สุวรรณภารต)

อ้างอิง

1. "รู้จัก "พระพิราพ" ครูแห่งวงการนาฏศิลป์และดนตรี". ผู้จัดการออนไลน์. 6 กรกฎาคม 2005. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.
2. "หลวงยงเยี่ยงครู ศิลปินโขนราชสำนักร.6 ต้องพระราชอาญา (เกือบ) ถูกประหารชีวิตบูชายัญ". ศิลปวัฒนธรรม. 12 กุมภาพันธ์ 2023. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.
3. ""นายรงภักดี คนสานตำนานยักษ์" ครูผู้ถ่ายทอดท่ารำองค์พระพิราพ". ไทยพีบีเอส. 5 ธันวาคม 2012. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.
4. "พระราชทานสัญญาบัตรขุนนาง" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 16 ธันวาคม 1906. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.
5. "พระราชทานสัญญาบัตรขุนนาง" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา: 2388. 11 มกราคม 1910. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.
6. "แจ้งความกรมมหาดเล็ก" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 21 มกราคม 1911. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.
7. "พระราชทานสัญญาบัตรเสือป่า" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา: 2598. 3 มีนาคม 1911. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.
8. "พระราชทานสัญญาบัตรบรรดาศักดิ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา: 2416. 31 มีนาคม 1911. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.
9. "พระราชทานยศเสือป่า" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา: 1051. 22 สิงหาคม 1915. สืบค้นเมื่อ 18 กันยายน 2024.
10. "พระราชทานยศและเลื่อนยศ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา: 3124. 19 มีนาคม 1915. สืบค้นเมื่อ 18 กันยายน 2024.
11. "พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลปัจจุบัน ฝ่ายหน้า" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา: 2416. 11 มกราคม 1910. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.
12. "พระราชทานเหรียญราชรุจิ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา: 711. 9 กรกฎาคม 1911. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.
13. "พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา: 2416. 26 สิงหาคม 1911. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.
14. "พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา: 1789. 12 พฤศจิกายน 1911. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.
15. "พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา: 3301. 25 มกราคม 1919.
16. "พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา: 3490. 1 มกราคม 1924. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.
17. "ส่งเครื่องราชอิสริยาภรณ์ไปพระราชทาน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา: 451. 2 พฤษภาคม 1926.
18. "พระราชทานเข็มข้าหลวงเดิม" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา: 350. 28 พฤษภาคม 1911. สืบค้นเมื่อ 17 กันยายน 2024.