หมากรุกญี่ปุ่น

หมากรุกญี่ปุ่น หรือ โชงิ (ญี่ปุ่น: 将棋; โรมาจิ: shōgi) เป็นหมากรุกชนิดหนึ่งที่เป็นหมากรุกรุ่นที่ 2 ของชาวญี่ปุ่น ซึ่งกระดานจะเป็นแบบ 9x9 การตั้งหมากจะตั้งในช่องเรียงจากแถวล่างสุดไล่จากด้านซ้ายมือคือ Kyo (หอก) Kei (ม้า) Gin (เงิน) Kin (ทอง) Gyoku (ขุน) Kin Gin Kei Kyo แถวที่ 2 จากด้านซ้ายมือคือ Kaku (บิชอป) Hisha (เรือ) ซึ่งทั้งคู่ตั้งอยู่หน้า Kei แถวที่ 3 เป็นแผง Fu (เบี้ย) 9 ตัว หมากทุกตัวยกเว้นขุนและทองจะสามารถเลื่อนยศได้ เพราะฉะนั้นทุกตัวที่เลื่อนยศได้จะมีอักษร 2 ด้าน

หมากรุกญี่ปุ่น

กฎกติกา

ด้านล่างคือการเริ่มต้นวางหมากแบบมาตรฐาน ด้านบนแสดงตัวอย่างการเลื่อนยศของตัวหมาก

ตัวหมาก

ชื่อ	ภาพ	คันจิ	โรมาจิ	ความหมาย	ตัวย่อ
ขุน (ผู้เล่นระดับสูงกว่า)		王將	ōshō	กษัตริย์แม่ทัพ	K	王	ō	K
ขุน (ผู้เล่นระดับต่ำกว่า)		玉將	gyokushō	แม่ทัพหยก	K	玉	gyoku	K
เรือ		飛車	hisha	รถบิน	R	飛	hi	R
เรือเลื่อนขั้น ("Dragon")		龍王	ryūō	ราชามังกร	+R	龍 หรือ 竜	ryū	FR
โคน		角行	kakugyō	ไปมุม	B	角	kaku	B
โคนเลื่อนขั้น ("Horse")		龍馬	ryūma or ryūme	ม้ามังกร	+B	馬	uma	WB
ทอง ("Gold")		金將	kinshō	แม่ทัพทอง	G	金	kin	WfF
เงิน ("Silver")		銀將	ginshō	แม่ทัพเงิน	S	銀	gin	FfW
เงินเลื่อนขั้น		成銀	narigin	เงินเลื่อนขั้น	+S	(全)	—	WfF
ม้า		桂馬	keima	ม้าอบเชย	N	桂	kei	ffN
ม้าเลื่อนขั้น		成桂	narikei	อบเชยเลื่อนขั้น	+N	(圭หรือ今)	—	WfF
หอก		香車	kyōsha	รถม้าธูป	L	香	kyō	fR
หอกเลื่อนขั้น		成香	narikyō	ธูปเลื่อนขั้น	+L	(杏 หรือ 仝)	—	WfF
เบี้ย		歩兵	fuhyō	ทหารเดินเท้า	P	歩	fu	fW
เบี้ยเลื่อนขั้น ("tokin")		と金	tokin	ไปถึงทอง	+P	と (หรือ个)	to	WfF

การเดินและการกิน

• Gyokushō (Gyoku) ぎょく (ぎょくしょう) (ขุน) เดินได้ 8 ทิศรอบตัว ทีละ 1 ตา

The king

○ ○ ○     ○ 玉 ○     ○ ○ ○

• Hisha (เรือ) ひしゃ เดินตรง 4 ทิศทีละกี่ช่องก็ได้ แต่ห้ามข้ามหมากตัวอื่นเหมือนเรือหมากรุกไทยและของหมากรุกสากล

The rook

│         │     ─ ─ 飛 ─ ─     │         │

• Kakugyō (บิชอป) かく (かくぎよう) เดินเฉียง 4 ทิศทีละกี่ช่องก็ได้ แต่ห้ามข้ามหมากตัวอื่นเหมือนบิชอปของหมากรุกสากล

The bishop

＼       ／   ＼   ／       角       ／   ＼   ／       ＼

• Kinshō (ทอง) (きんしょう) เดินได้ 6 ทิศรอบตัว ทีละ 1 ตา แต่ห้ามถอยแบบทแยงมุมทั้ง 2 ทิศ

The gold general

○ ○ ○     ○ 金 ○       ○

• Ginshō (เงิน) ぎんしょう เดินได้ 5 ทิศรอบตัว เหมือนของหมากรุกไทย

The silver general

○ ○ ○       銀       ○   ○

• Keima (ม้า) けいま เดินเหมือนม้าของหมากรุกชาติอื่น แต่แตกต่างกันอย่างหนึ่งคือ ม้าของหมากรุกญี่ปุ่นสามารถเดินได้เพียง 2 ทิศด้านหน้า ห้ามถอยหรือออกข้าง

The knight

☆   ☆                 桂

• Kyōsha きょうしゃ (หอก) เดินเหมือนเรือแต่สามารถเดินหน้าได้เท่านั้น ห้ามถอยหรือออกข้าง

The lance

│         │         香

• Fuhyō (เบี้ย) ふひょう เดินได้แค่ข้างหน้าทิศเดียว แต่ไม่กินเฉียงเหมือนหมากรุกไทยหรือหมากรุกสากล (เดินเหมือนจุกของหมากรุกจีน)

The pawn

○         歩

การเลื่อนยศ

การเลื่อนยศหมากนั้นต้อง้ดินเข้าไปใน 3 แถวแรกของฝ่ายตรงข้าม

หมากทุกตัว (ยกเว้น Geoku และ Kin) เลื่อนยศเป็น Kin ได้แบบนี้

• Gin เป็น Nari-Gin (เงินเอก) เปลี่ยนแนวทางการเดินให้เหมือน Kin

	○	○	○
	○	全	○
		○

หรือ

	○	○	○
	○	今	○
		○

• Kei เป็น Nari-Kei (ม้าเอก) เปลี่ยนแนวทางการเดินให้เหมือน Kin

	○	○	○
	○	圭	○
		○

• Kyo เป็น Nari-Kyo (หอกเอก) เปลี่ยนแนวทางการเดินให้เหมือน Kin

	○	○	○
	○	杏	○
		○

• Fu เป็น To-Kin (เบี้ยเอก) เปลี่ยนแนวทางการเดินให้เหมือน Kin

	○	○	○
	○	と	○
		○

The promoted silver general

The promoted knight

The promoted lance

The promoted pawn

• Kaku เป็น Uma (ม้ามังกร) จะเดินเฉียงเพิ่มได้ 4 ทิศทีละช่อง

The dragon horse

＼       ／   ＼ ○ ／     ○ 馬 ○     ／ ○ ＼   ／       ＼

• Hisha เป็น Ryu (ราชามังกร) จะเดินตรงเพิ่มได้ 4 ทิศทีละช่อง

The dragon king

│       ○ │ ○   ─ ─ 龍 ─ ─   ○ │ ○       │

จะเห็นว่าเมื่อหมากทั้ง 2 เลื่อนยศก็เปรียบเหมือนกับระดับของควีนของหมากรุกสากลเลยทีเดียว เพราะฉะนั้นจึงมีการป้องกันอย่างเหนียวแน่นไม่ให้หมากทั้ง 2 ตัวเลื่อนยศได้

กลยุทธ์

• ขุน ประมุขและหัวใจแห่งกองทัพ ในระยะเปิดและกลางเกมต้องเอาขุนไว้ในที่ปลอดภัย ส่วนในช่วงปิดเกมอาจจะใช้บัญชาการรบได้
• เรือ แม่ทัพเรือ จู่โจมระยะไกล เรือถือว่าเป็นหมากตัวบุกที่ดีที่สุดของหมากรุกญี่ปุ่น เพราะถ้ากระดานเปิดโล่ง จะมีอานุภาพมาก
• บิชอป นักบวชยอดขุนพล ร่ายเวทในมุมเฉียง บิชอปเป็นตัวที่สามารถหลบหลีกได้ดี แต่มีข้อเสียคือ คุมพื้นที่ได้เพียงแค่ครึ่งกระดานเท่านั้น
• ทอง องครักษ์ป้องกันหลัง แต่อำนาจเจาะแนวรับก็ดีเยี่ยม ทองมีหน้าที่ป้องกันขุนในช่วงเปิดและกลางเกม แต่ถ้าในช่วงปิดเกมมีค่ากลับมากกว่าบิชอปที่ยังไม่เลื่อนยศเสียอีก
• เงิน องครักษ์ช่วยกับทองอีกแรง ทั้งรุกและรับพร้อมสรรพ เงินมีอำนาจหน้าที่คล้ายกับทองและโคนของหมากรุกไทยมาก
• ม้า พลทหารม้า รวดเร็วกว่าพลทหารแต่เดินหน้าตะลุยได้อย่างเดียว ในเมื่อเดินแล้วถอยหลังไม่ได้การเดินแต่ละครั้งต้องพิจารณาให้ดี แต่ม้าก็ประมาทไม่ได้ ถึงอำนาจจะไม่เท่าม้าหมากรุกอื่น แตก็ขัดขาไม่ได้
• หอก แม่ทัพหอก พุ่งซัดขึ้นด้านหน้าได้ไม่จำกัด แต่ไม่มีการถอย ในเมื่อเดินแล้วถอยหลังไม่ได้การเดินแต่ละครั้งต้องพิจารณาให้ดี แต่ถ้าเปิดพื้นที่โล่งก็มีโอกาสเลื่อนยศได้เพราะพุ่งถึงในครั้งเดียวอยู่แล้ว แต่นั่นหมายความว่าต้องกำจัดหอกของคู่ต่อสู้เรียบร้อย
• เบี้ย กองกำลังด่านหน้ากล้าตาย ในเมื่อเดินแล้วถอยหลังไม่ได้การเดินแต่ละครั้งต้องพิจารณาให้ดี แต่ถ้าเบี้ยสามารถเลี่อนยศได้เกมอาจจะพลิกไปเลย เพราะเบี้ยจะสามารถเดินเพิ่มได้อีกถึง 5 ทิศ คือ เลื่อนยศกลายเป็นทอง

จุดหมายแห่งชัยชนะ

• รุกขุนฝ่ายตรงข้ามจน
• ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งยอมแพ้
• หมดเวลา (ถ้ามีการจับเวลา)
• ตกลงเสมอ
• การรุกล้อ (สำหรับหมากรุกญี่ปุ่นจะใช้ 4 ครั้ง)
• นับแต้ม

หมายเหตุ หมากรุกญี่ปุ่นไม่มีการอับ เพราะถึงเดินไม่ได้แต่ก็สามารถเติมหมากได้

การเติมหมาก

การเติมหมากเป็นการนำหมากที่ตายแล้วใส่ลงในกระดาน โดยจะต้องไม่ขัดกฎ 3 ข้อต่อไปนี้ได้แก่

• ห้ามเติมหมากในที่ที่หมากเดินต่อไม่ได้ เช่น เติมหอกในแถวสุดท้าย
• ห้ามเติมเบี้ยแล้วรุกคู่ต่อสู้ เช่น ถ้าขุนประจันหน้ากันแล้วขุนของฝ่ายหนึ่งอยู่ติดขอบกระดาน แล้วอีกฝ่ายเติมเบี้ยรุกจนทันที
• ห้ามเติมเบี้ยถ้าเบี้ยเดียวกันในแถวที่จะเติมหมากยังไม่ได้เลื่อนยศ เช่น เบี้ยตัวหนึ่งอยู่ในแถวที่ 7 แล้วยังไม่ได้เลื่อนยศ แต่เบี้ยแถวที่ 6 เลื่อนยศแล้วเราไม่สามารถเติมเบี้ยในแถวที่ 7 ได้ แต่เราสามารถเติมเบี้ยในแถวที่ 6 ได้ (หนึ่งแถวมีเบี้ยได้หนึ่งตัว)

หมายเหตุ

1. คันจิ 竜 เป็นรูปย่อของ 龍

แหล่งข้อมูลอื่น

• วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ Shōgi