พระส ตรมหายาน ค อพระส ตรส วนกลาง ท ใช ร วมก นของฝ ายมหายานเอง ไม ว าจะอ ปสมบทจากสายว น ยน กายใดก ตาม โดยเน อหาพระส ตร จะ

พระสูตรมหายาน คือพระสูตรส่วนกลาง ที่ใช้ร่วมกันของฝ่ายมหายานเอง ไม่ว่าจะอุปสมบทจากสายวินัยนิกายใดก็ตาม โดยเนื้อหาพระสูตร จะมีมติหรือความเชื่อเป็นแบบมหายาน ที่เกี่ยวข้องกับพระโพธิสัตว์ หรือการบำเพ็ญเพื่อเป็นพระพุทธเจ้า หรือ อธิบายพุทธภาวะแบบมหายาน และรวมไปถึงพระสูตรแบบตันตรยานในชั้นหลังด้วย

มหากรุณาจิตธารณีสูตร (大悲心陀羅尼經) หรือ สหัสภุชสหัสเนตรอวโลกิเตศวรโพธิสัตวไวปุลยสัมปุรณอกิญจนมหากรุณาจิตธารณีสูตร (千手千眼觀世音菩薩廣大圓滿無礙大悲心陀羅尼經)

มหายานสูตร มีหลากหลาย แรกเริ่มนั้น ไม่ได้จัดเป็นหมวดหมู่อย่างเคร่งครัดแบบในอาคมสูตร มีพระสูตรเอกเทศอีกจำนวนมาก มหายานสูตร บางครั้งเรียกว่า ไวปุลยสูตร โดย มหาปรัชญาปารมิตาศาสตร์ อธิบายว่า พระสูตรนี้มีมากมายนับไม่ถ้วน เป็นพระสูตรที่ประกาศไว้เพื่อการตรัสรู้อันบริบูรณ์สูงสุด และแม้จะเป็นส่วนที่ใช้ร่วมกันของฝ่ายมหายานก็จริง แต่พระสูตรมหายานบางพระสูตร คณะสงฆ์บางแห่งอาจจะมีใช้หรือไม่มี ก็ได้ หรือ อาจจะยอมรับหรือไม่ยอมรับ

แต่ละพระสูตรในแต่ละคณะสงฆ์ อาจจะให้ความสำคัญไม่เท่ากัน เพราะมหายานในอินเดีย มีสำนักคิดด้านพุทธปรัชญามหายาน อยู่ ๒ สำนักใหญ่ คือ

มาธยมิกะ หรือ ศูนยวาท
โยคาจาร หรือ วิชญานวาท

ทั้งสองนี้ มีข้อเชื่อ และข้ออภิธรรมที่ถือต่างกันอยู่

และเมื่อสมัยที่พุทธศาสนาเข้าไปในเอเชียตะวันออก ปรากฏมีการแยกนิกาย จากการยึดถือมหายานสูตร โดยยึดถือปฏิบัติเอาพระสูตรใดพระสูตรหนึ่งเป็นพิเศษ หรือถือเอาพระสูตรบางพระสูตรอย่างเป็นเอกเทศ และละทิ้งพระสูตรส่วนอื่นๆ แล้วตั้งเป็นนิกายก็มี

การจำแนก มหายานสูตร เป็นหมวดหมู่มีการจำแนกหลายแบบ ทั้งจำแนกแบบชุดต้นฉบับสันสกฤตที่ขุดค้นเจอหรือที่เหลืออยู่ หรือแบบทิเบต และแบบจีน ซึ่งแต่ละแบบก็มีการจัดพระสูตรลงหมวดในแต่ละยุคไม่เหมือนกัน แต่ในที่นี้จะผสานแบบต่าง ๆ พอเป็นประเภทใหญ่ให้เห็นภาพกัน มีอยู่ ๙ หมวดดังนี้

๒.๑. หมวด ชาตกะและอวทาน

๒.๒. หมวด ปรัชญาปารมิตา

๒.๓. หมวด สัทธรรมปุณฑรีกะ

๒.๔. หมวด อวตังสกะ

๒.๕. หมวด รัตนกูฎ

๒.๖. หมวด นิรวาณ

๒.๗. หมวด มหาสันนิบาต

๒.๘. หมวด สูตรสันนิบาต

๒.๙. หมวด ตันตระ

พระสูตร

หมวด ชาตกะและอวทาน

ในที่นี้หมายเอาเฉพาะ ชาดก อวทาน ที่ว่าด้วยพุทธประวัติ อดีตชาติของพระพุทธเจ้าพระองค์ต่างๆ และประวัติบุคคลหรือพระโพธิสัตว์ แบบมหายานเท่านั้น คือ ประเภท มหายานชาดกสูตร โพธิสัตวาวทาน

มีพระสูตรสำคัญ คือ ลลิตวิสตระไวปุลยสูตร หรือ มหานิทานสูตร

อัษฏสาหัสริกาปรัชญาปารมิตาสูตร พระสูตรประเภทปรัชญาปารมิตา สมัยราชวงศ์ปาละ เบงกอลจาก Met Museum

หมวด ปรัชญาปารมิตา

ปรัชญาปารมิตา คือ หมวดพระสูตรแห่งปัญญา บารมี เป็นหมวดมหายานสูตรในยุคแรก ๆ ที่มีขนบความคิดแบบมหายานเต็มรูป โดยพระสูตรที่เก่าแก่ที่สุดคือ อัษฏสาหัสริกาปรัชญาปารมิตา

หมวดปรัชญาปารมิตา เป็นพระสูตรมหายานขนาดใหญ่ มีหลายสูตร ที่ว่าด้วย ปัญญา บารมี อันเป็นข้อบารมีที่สำคัญหนึ่งของพระโพธิสัตว์ ที่จะทำให้เข้าใจความเป็นไปของปรากฎการณ์ของธรรมชาติทั้งปวง คือหลักศูนยตา

มีพระสูตรสำคัญ คือ มหาปรัชญาปารมิตาสูตร

สัทธรรมปุณฑรีกสูตร ส่วนนิทานปริวรรต พระสูตรประเภทสัทธรรมปุณฑรีกะ จาก British Library

หมวด สัทธรรมปุณฑรีกะ

สัทธรรมปุณฑรีกะ คือ หมวดพระสูตรแห่งดอกบัวขาวแห่งธรรมที่แท้จริงอันประเสริฐ เป็นหมวดพระสูตรที่ว่าด้วย ยานทั้งสาม มี สาวกยาน ปัจเจกพุทธยาน และโพธิสัตวยาน มีเป้าหมายอย่างเดียวคือ พุทธยาน ภาวะนี้ทุกคนเข้าถึงได้ไม่มีข้อยกเว้น เป็นหมวดเล็กบางแบบจำแนกไว้ในชุมนุมมหายานสูตร (สูตรสันนิบาต)

มีพระสูตรสำคัญ คือ สัทธรรมปุณฑรีกสูตร

หมวด อวตังสกะ

คัณฑวยูหสูตร พระสูตรประเภทอวตังสกะ จาก San Diego Museum of Art

อวตังสกะ คือ หมวดพระสูตรอันประดับตกแต่งด้วยดอกไม้นานาชนิดเรียงร้อยเข้าด้วยกัน เป็นมหายานสูตร หมวดขนาดใหญ่ เนื้อหาหลักๆประกอบด้วย อวตังสกสูตร คัณฑวยูหสูตร ทศภูมิกสูตร ว่าด้วย ทุกสรรพสัตว์มีพุทธภาวะเสมอกัน สรรพสิ่งรวมอยู่ด้วยกันโดยธรรมธาตุจริงแท้หนึ่งเดียวเสมอกัน และกล่าวถึงคุณลักษณะของพระไวโรจนพุทธเจ้าในแง่มุมต่างๆ ที่มีต่อธรรมธาตุ และเรื่องราวการจาริกธรรมของสุธนกุมาร ในการเรียนรู้ในทางของโพธิสัตว์ ผ่านประสบการณ์กับบุคคลต่างๆ

จุดประสงค์ของหมวดนี้คือ พื่อนำสรรพสัตว์ทั้งหลายเข้าถึงพระภูมิแห่งโพธิสัตว์ ทั้ง ๑๐ ขั้น โดยลำดับ เพื่อพัฒนาโพธิจิตให้บรรลุสู่พุทธภูมิอันสูงสุด

มีพระสูตรสำคัญ คือ พุทธาวตังสกะมหาไวปุลยสูตร

มหารัตนกูฎสูตรกาศยปะปริวรรต เมืองโขตาน จากงาน : On the Trail of Texts Along the Silk Road (Kyoto, 2009)

หมวด รัตนกูฎ

รัตนกูฎ คือ พระสูตรกองแห่งอัญมณี เป็นหมวดรวบรวมมหายานสูตร หลายพระสูตร ที่เกี่ยวกับการบำเพ็ญปฏิบัติในแบบของพระโพธิสัตว์ พระสูตรประกอบในหมวดส่วนมาก เป็นลักษณะประเภทคัมภีร์แบบปริปฤจฉาและนิรเทศ คือ มีการถามตอบ และอธิบายขยายความเป็นเรื่อง ๆ

โดยภาพรวมกล่าวถึง คำอธิบายต่างๆ ที่เกี่ยวกับ ความเชื่อพื้นฐานของมหายานธรรม มีเรื่องที่น่าสนใจเช่น การอธิบายถึงการบำเพ็ญบารมีในข้อต่างๆแบบมหายาน อธิบายถึงพุทธเกษตร พุทธภาวะ อันตรภพ รวมไปถึงข้อวินิฉัยเรื่องศีลโพธิสัตว์ เป็นต้น

มีพระสูตรสำคัญ คือ มหารัตนกูฎสูตร

หมวด นิรวาณ

มหาปรินิรวาณสูตร พระสูตรประเภทนิรวาณ พิพิธภัณฑ์พระราชวังแห่งชาติกู้กง เมืองไทเป

นิรวาณ คือ พระสูตรที่เกี่ยวกับเหตุการณ์ ในช่วงพระพุทธเจ้า ปรินิพพานแบบมหายาน(ไม่เกี่ยวกับมหาปรินิรวาณสูตร ในอาคมสูตร) อธิบายเกี่ยวกับ พุทธธาตุ ธรรมกาย ตถาคตครรภ์ เป็นพระสูตรหมวดเล็ก บางแบบจำแนกไว้ในชุมนุมมหายานสูตร (สูตรสันนิบาต)

มีพระสูตรสำคัญ คือ มหาปรินิรวาณสูตร

หมวด มหาสันนิบาต

มหาไวปุลยมหาสันนิปาตสูตร พระสูตรประเภทมหาสันนิบาต จากแม่พิมพ์แกะไม้ ในพระไตรปิฎก เกาหลี วัดแฮอินซา สมบัติชาติเกาหลี

มหาสันนิบาต คือ หมวดพระสูตรการชุมนุมใหญ่ กหมายถึงการชุมนุมของพระโพธิสัตว์ ในหมวดนี้จะเป็นพระสูตรที่เกี่ยวกับคำสอนของพระพุทธเจ้ากับพระโพธิสัตว์องค์ต่างๆ หรือเป็นพระสูตรเอกเทศของพระโพธิสัตว์องค์นั้นๆ โดยตรง

มีพระสูตรสำคัญ คือ มหาไวปุลยมหาสันนิปาตสูตร

หมวด สูตรสันนิบาต

วิมลเกียรตินิรเทศสูตร พระสูตรประเภทสูตรสันนิบาต ของบรรณาการที่อาณาจักรต้าหลี่ส่งไปยังจักรวรรดิจีน Met Museum

สูตรสันนิบาต คือชุมนุมพระสูตร เป็นส่วนที่รวมพระสูตรเล็กๆ น้อยๆ เรื่องราวเบ็ดเตล็ด หรือมหายานสูตรที่เป็นพระสูตรเอกเทศ ที่ไม่ถูกจัดไว้หมวดอื่น ๆ ก่อนหน้า มีพระสูตรจำนวนมาก มีเนื้อหาพอสังเขปดังนี้

พระสูตรเกี่ยวกับแนวคิดและหลักการมหายาน
พระสูตรเกี่ยวกับการบำเพ็ญเป็นพระโพธิสัตว์
พระสูตรเกี่ยวกับพระพุทธเจ้าหรือพระโพธิสัตว์องค์ใดองค์หนึ่ง
พระสูตรเกี่ยวกับฌานและสมาธิ
พระสูตรเกี่ยวกับศีล การปลงอาบัติและการสารภาพผิด

มีพระสูตรที่เป็นที่รู้จักกันหลายพระสูตร เช่น วิมลเกียรตินิรเทศสูตร ลังกาวตารสูตร เป็นต้น

หมวด ตันตระ

มหาไวโรจนาภิสัมโพธิไวปุลยสูตร พระสูตรประเภทตันตระ หรือที่ญี่ปุ่นเรียกว่า Dainichi kyō คัมภีร์นี้เป็นคัมภีร์ที่สำคัญที่สุดของนิกายชินงอน หรือ มนตรยานในญี่ปุ่น จาก พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติโตเกียว

พระสูตรอันเกี่ยวของกับพุทธตันตระ ในแขนงต่าง ๆ เช่น คุยหยาน มนตรยาน รหัสยาน สหัชยาน

เป็น พระสูตรลึกลับประกอบด้วยงานประเภทสำคัญที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติทางพุทธศาสนาที่มี การประกอบพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์ หรือการภาวนาแบบพิเศษต่าง ๆ เช่น ธารณี มนตร์ สาธนะ มณฑล โยคะ ธารณี มุทรา สิทธิ อภิเษก

มีพระสูตรสำคัญ คือ มหาไวโรจนาภิสัมโพธิ ไวปุลยสูตร เรียกสั้นๆว่า มหาไวโรจนสูตร

แหล่งอ้างอิง

https://blog.thai-sanscript.com/mahayanasutra/

"มหายานสูตร พระสูตรฝ่ายมหายาน สารบบที่ ๒ - Thai-Sanscript". 2023-01-31.

[:0-1] "มหายานสูตร พระสูตรฝ่ายมหายาน สารบบที่ ๒ - Thai-Sanscript". 2023-01-31.