ซอบ ง หร อ ซอผ ไท หร อ ซอไม ไผ เป นเคร องดนตร ประเภทเคร องส ท ทำจากปล องไม ไผ ทำหน าท เป นท งและ ซ งแตกต างจากซอในภ ม ภา

ซอบั้ง หรือ ซอผู้ไท หรือ ซอไม้ไผ่ เป็นเครื่องดนตรีประเภทเครื่องสี ที่ทำจากปล้องไม่ไผ่ ทำหน้าที่เป็นทั้งและ ซึ่งแตกต่างจากซอในภูมิภาคอื่นของประเทศไทย ไม้ไผ่ที่ใช้ขึ้นอยู่บนเขา โดยตัดในช่วงที่กำลังผลิแขนงแตกใบอ่อน เรียกว่า “ไม้กุ” แล้วนำไปตากแดดจนแห้งอยู่ตัว ก่อนจะนำไปขูดเปลือก เจาะรู ร้อยสาย เข้ากับลูกบิด บั้งหรือกระบอกไม่ไผ่นั้นทำหน้าที่เป็นกล่องเสียงเช่นเดียวกับกะโหลกซอ ด้านหนึ่งของกระบอกวางชิ้นไม้เล็กๆเรียกว่า หย่อง ทำหน้าที่ยกสายซอทั้งสองสาย ซึ่งทำจาก สายหนึ่งเรียกว่า “สายไล่เสียง” ทำหน้าที่ดำเนินทำนอง สายที่สองเรียกว่า “สายกล่อมเสียง” ทำหน้าที่เป็นเสียงประสาน ให้สูงขึ้น วางพาดขึงไปยังลูกบิดที่ทำจากลิ่มไม่สองชิ้นบริเวณปลายด้านตรงข้ามของกระบอก ถัดมาเล็กน้อยมีรัดอกที่ทำจากหวายรัดสายซอทั้งสองให้สัมผัสเข้ากับตัวกระบอก เครื่องดนตรีนี้ยังใช้โดย ไททัญ จังหวัดเหงะอาน จังหวัด เวียดนาม เรียกว่า "สีสาลอ (xi xa lo)"

ซอบั้งนิยมบรรเลงร่วมกับเครื่องดนตรีอื่น เช่น พิณ และแคน โดยใช้คันชักสีให้เกิดเสียง ร่วมกับแคน และปี่ผู้ไท มีเสียงที่อ่อนหวานเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว

ในด้านระบบเสียงซอบั้งของชาวบ้านบ่อแก้วพบว่ามีเสียงหลักที่ใช้ในการบรรเลงบทเพลงอยู่ 6 เสียง คือ F# A# B C# E F# ซึ่งเป็นระบบเสียงห้าเสียง (Pentatonic Scale) โดยอยู่ในโครงสร้างของบันไดเสียง F# Minor Pentatonic Scale การบรรเลงจะสีทั้งสองสายพร้อมกัน โดยมีทำนองเพลงที่บรรเลงคือลายล่องขวง ลายลำภูไท ลายลำให้พร ลายเดินดง และลายสุดสะแนน ซอบั้งใช้ในเฉพาะกลุ่มบุคคลในชุมชน และบทบาทของซอบั้งในบริบทเชิงพิธีกรรมในชุมชน

วิธีการทำซอบั้ง

วัสดุและอุปกรณ์การประดิษฐ์ซอบั้งของชาวบ้านบ่อแก้วประกอบด้วยไม้ไผ่ มีดโต้ มีดไส มีดเจาะ เหล็กซี สายเบรกรถจักรยาน สายเอ็นไนลอน สายพลาสติก และยางไม้ต้นซาด โดยมีขั้นตอนและวิธีการประดิษฐ์ซอบั้งที่สำคัญ คือ

การเลือกไม้ไผ่ มีอายุประมาณ 2 ปี ขึ้นไป อายุของไผ่ส่งผลต่อเสียงและลักษณะของซอบั้ง
การวัดระยะความยาวของซอบั้งไม้ไผ่ สัดส่วนความกว้างต่อความยาวของปล้องไม้ไผ่ในอัตรา 1 : 6
การขึ้นรูปซอบั้งไม้ไผ่ จะใช้มีดโต้ และการไสเปลือกไม้ไผ่ให้มีความบางตามต้องการ
การเจาะรูลูกบิดสายและรูร้อยสายใช้เหล็กซีที่เผาไฟ
การขึ้นสายซอบั้งไม้ไผ่ การเจาะช่องขยายเสียงและการประดิษฐ์คันชัก จากไม้ไผ่ยาวประมาณ 50 เซนติเมตร

อ้างอิง

TK Park. ซอบั้ง สืบค้นเมื่อ 21 มกราคม 2564.
เครื่องดนตรีของภาคอีสานตอนเหนือ สืบค้นเมื่อ 21 มกราคม 2564.
พิทยวัฒน์ พันธะศรี. แนวทางการส่งเสริม อนุรักษ์และพัฒนาซอบั้งชาวภูไท จังหวัดกาฬสินธุ์. 2021-05-11 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม. สำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) สืบค้นเมื่อ 21 มกราคม 2564.
"Đàn xi xa lo của dân tộc Thái ở Nghệ An". {{}}: |url= ไม่มีหรือว่างเปล่า ((help)); ข้อความ "https://vov4.vov.vn/van-hoc-nghe-thuat/dan-xi-xa-lo-cua-dan-toc-thai-o-nghe-an-119648.vov4" ถูกละเว้น ((help))
พิทยวัฒน์ พันธะศรี. ซอบั้ง : การสืบทอดวัฒนธรรมการประดิษฐ์และการบรรเลงของชาวบ้านบ่อแก้ว ตำบลบ่อแก้ว อำเภอนาคู จังหวัดกาฬสินธุ์ Saw-Bang : Cultural Transmission Created and Played by Bokaew Villagers at Tambon Bokaew, Amphoe Nakhhu Kalasin Province. วารสารวิชาการแพรวากาฬสินธุ์ มหาวิทยาลัยราชภัฏกาฬสินธุ์ ปีที่ 1 ฉบับที่ 3 กันยายน-ธันวาคม 2557.

[:0-1] TK Park. ซอบั้ง สืบค้นเมื่อ 21 มกราคม 2564.

[:1-2] เครื่องดนตรีของภาคอีสานตอนเหนือ สืบค้นเมื่อ 21 มกราคม 2564.

[3] พิทยวัฒน์ พันธะศรี. แนวทางการส่งเสริม อนุรักษ์และพัฒนาซอบั้งชาวภูไท จังหวัดกาฬสินธุ์. 2021-05-11 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม. สำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) สืบค้นเมื่อ 21 มกราคม 2564.

[4] "Đàn xi xa lo của dân tộc Thái ở Nghệ An". {{}}: |url= ไม่มีหรือว่างเปล่า ((help)); ข้อความ "https://vov4.vov.vn/van-hoc-nghe-thuat/dan-xi-xa-lo-cua-dan-toc-thai-o-nghe-an-119648.vov4" ถูกละเว้น ((help))

[:2-5] พิทยวัฒน์ พันธะศรี. ซอบั้ง : การสืบทอดวัฒนธรรมการประดิษฐ์และการบรรเลงของชาวบ้านบ่อแก้ว ตำบลบ่อแก้ว อำเภอนาคู จังหวัดกาฬสินธุ์ Saw-Bang : Cultural Transmission Created and Played by Bokaew Villagers at Tambon Bokaew, Amphoe Nakhhu Kalasin Province. วารสารวิชาการแพรวากาฬสินธุ์ มหาวิทยาลัยราชภัฏกาฬสินธุ์ ปีที่ 1 ฉบับที่ 3 กันยายน-ธันวาคม 2557.