ช ดต วหน งส อพยางค ไว เป นระบบการเข ยนแบบพยางค สำหร บโดยแห งจอนด ซ งป จจ บ นอย ในเทศมณฑลแกรนด เคปเมานต ประเทศไลบ เร ย ส

ชุดตัวหนังสือพยางค์ไว เป็นระบบการเขียนแบบพยางค์สำหรับโดยแห่งจอนดู ซึ่งปัจจุบันอยู่ในเทศมณฑลแกรนด์เคปเมานต์ ประเทศไลบีเรีย สังคมไวและนักวิชาการส่วนใหญ่ถือให้โมโมลูเป็นผู้คิดค้นและผู้สนับสนุนอักษรไวตอนที่มีการบันทึกครั้งแรกในคริสต์ทศวรรษ 1830 อักษรไวถือเป็นหนึ่งในสองอักษรพื้นเมืองที่ประสบความสำเร็จมากที่สุดในแอฟริกาตะวันตกทั้งในด้านจำนวนผู้ใช้งานในปัจจุบันกับการใช้งานในวรรณกรรม ส่วนอีกอักษรหนึ่งคืออักษรอึนโก

อักษรไว ꕙꔤ

ชนิด	ชุดตัวหนังสือพยางค์
ช่วงยุค	คริสต์ทศวรรษ 1830–ปัจจุบัน
ทิศทาง	Left-to-right
ภาษาพูด
ISO 15924
	Vaii (470), Vai
ยูนิโคด
ยูนิโคดแฝง	Vai
ช่วงยูนิโคด	U+A500–U+A63F
บทความนี้ประกอบด้วยในสัทอักษรสากล (IPA) สำหรับคำแนะนำเบื้องต้นเกี่ยวกับสัญลักษณ์ IPA โปรดดู สำหรับความแตกต่างระหว่าง [ ], / / และ ⟨ ⟩ ดูที่ (สัทอักษรสากล § วงเล็บเหลี่ยมและทับ)

พยางค์

	e	i	a	o	u	ɔ	ɛ
‑	ꔀ	ꔤ	ꕉ	ꕱ	ꖕ	ꖺ	ꗡ
‑̃	ꔁ	ꔥ	ꕊ	ꕲ	ꖖ	ꖻ	ꗢ
ŋ‑̃			ꕋ			ꖼ	ꗣ
h‑	ꔂ	ꔦ	ꕌ	ꕳ	ꖗ	ꖽ	ꗤ
h‑̃		ꔧ	ꕍ		ꖘ	ꖾ	ꗥ
w‑	ꔃ	ꔨ	ꕎ	ꕴ	ꖙ	ꖿ	ꗦ
w‑̃	ꔄ	ꔩ	ꕏ	ꕵ	ꖚ	ꗀ	ꗧ
p‑	ꔅ	ꔪ	ꕐ	ꕶ	ꖛ	ꗁ	ꗨ
b‑	ꔆ	ꔫ	ꕑ	ꕷ	ꖜ	ꗂ	ꗩ
ɓ‑	ꔇ	ꔬ	ꕒ	ꕸ	ꖝ	ꗃ	ꗪ
mɓ‑	ꔈ	ꔭ	ꕓ	ꕹ	ꖞ	ꗄ	ꗫ
kp‑	ꔉ	ꔮ	ꕔ	ꕺ	ꖟ	ꗅ	ꗬ
kp‑̃			ꕕ				ꗭ
mgb‑	ꔊ	ꔯ	ꕖ	ꕻ	ꖠ	ꗆ	ꗮ
gb‑	ꔋ	ꔰ	ꕗ	ꕼ	ꖡ	ꗇ	ꗯ
gb‑̃						ꗈ	ꗰ
f‑	ꔌ	ꔱ	ꕘ	ꕽ	ꖢ	ꗉ	ꗱ
v‑	ꔍ	ꔲ	ꕙ	ꕾ	ꖣ	ꗊ	ꗲ
t‑	ꔎ	ꔳ	ꕚ	ꕿ	ꖤ	ꗋ	ꗳ
θ‑	ꔏ	ꔴ	ꕛ	ꖀ	ꖥ	ꗌ	ꗴ
d‑	ꔐ	ꔵ	ꕜ	ꖁ	ꖦ	ꗍ	ꗵ
ð‑	ꔑ	ꔶ	ꕝ	ꖂ	ꖧ	ꗎ	ꗶ
l‑	ꔒ	ꔷ	ꕞ	ꖃ	ꖨ	ꗏ	ꗷ
r‑	ꔓ	ꔸ	ꕟ	ꖄ	ꖩ	ꗐ	ꗸ
ɗ‑	ꔔ	ꔹ	ꕠ	ꖅ	ꖪ	ꗑ	ꗹ
nɗ‑	ꔕ	ꔺ	ꕡ	ꖆ	ꖫ	ꗒ	ꗺ
s‑	ꔖ	ꔻ	ꕢ	ꖇ	ꖬ	ꗓ	ꗻ
ʃ‑	ꔗ	ꔼ	ꕣ	ꖈ	ꖭ	ꗔ	ꗼ
z‑	ꔘ	ꔽ	ꕤ	ꖉ	ꖮ	ꗕ	ꗽ
ʒ‑	ꔙ	ꔾ	ꕥ	ꖊ	ꖯ	ꗖ	ꗾ
tʃ‑	ꔚ	ꔿ	ꕦ	ꖋ	ꖰ	ꗗ	ꗿ
dʒ‑	ꔛ	ꕀ	ꕧ	ꖌ	ꖱ	ꗘ	ꘀ
ndʒ‑	ꔜ	ꕁ	ꕨ	ꖍ	ꖲ	ꗙ	ꘁ
j‑	ꔝ	ꕂ	ꕩ	ꖎ	ꖳ	ꗚ	ꘂ
k‑	ꔞ	ꕃ	ꕪ	ꖏ	ꖴ	ꗛ	ꘃ
k‑̃			ꕫ
ŋg‑	ꔟ	ꕄ	ꕬ	ꖐ	ꖵ	ꗜ	ꘄ
ŋg‑̃							ꘅ
g‑	ꔠ	ꕅ	ꕭ	ꖑ	ꖶ	ꗝ	ꘆ
g‑̃							ꘇ
m‑	ꔡ	ꕆ	ꕮ	ꖒ	ꖷ	ꗞ	ꘈ
n‑	ꔢ	ꕇ	ꕯ	ꖓ	ꖸ	ꗟ	ꘉ
ɲ‑	ꔣ	ꕈ	ꕰ	ꖔ	ꖹ	ꗠ	ꘊ
	e	i	a	o	u	ɔ	ɛ

พยางค์เพิ่มเติม

สัญลักษณ์	การใช้งาน
ꘋ	พยางค์ท้าย ŋ
ꘌ	พยางค์ขยายเสียงสระ (เพื่อระบุสระเสียงยาว)

เครื่องหมายวรรคตอน

อักษรไวมีเครื่องหมายวรรคตอนแบบพื้นฐานดังนี้:

สัญลักษณ์	การใช้งาน
꘍	จุลภาค (,)
꘎	จุด (.)
꘎꘎	อัศเจรีย์ (!)
꘏	ปรัศนี (?)

เครื่องหมายวรรคตอนเพิ่มเติมนำมาจากแบบยุโรป

สัญลักษณ์ในอดีต

ตัวหนังสือคำ

ข้อความอักษรไวเก่าใช้ตัวหนังสือคำหลายแบบ เฉพาะ ꘓ และ ꘘ เท่านั้นที่ยังคงใช้งานอยู่

ตัวหนังสือคำ	ออกเสียง	ชุดตัวหนังสือพยางค์	ความหมาย
ꘓ	feŋ	ꔌꘋ	สิ่งของ
ꘔ	keŋ	ꔞꘋ	เท้า
ꘕ	tiŋ	ꔳꘋ	เกาะ
ꘖ	nii; kpɛ kɔwu	ꕇꔦꗬ ꗛꖙ}}	วัว; ลังจิน
ꘗ	ɓaŋ	ꕒꘋ	สำเร็จ
ꘘ	faa	ꕘꕌ	ตาย, ฆ่า
ꘙ	taa	ꕚꕌ	ไป, เดินทาง
ꘚ	ɗaŋ	ꕠꘋ	ได้ยิน, เข้าใจ
ꘛ	ɗoŋ	ꖅꘋ	เข้า
ꘜ	kuŋ	ꖴꘋ	หัว, สามารถ
ꘝ	tɔŋ	ꗋꘋ	มีชื่อ
ꘞ	ɗɔɔ	ꗑꖽ	ตัวเล็ก
ꘟ	dʒɔŋ	ꗘꘋ	ทาส
ꔔ	ɗeŋ	ꔔꘋ	เด็ก, เล็ก
ꕪ*	kai	ꕪꔦ	ผู้ชาย
ꗑ	lɔ	ꗏ	ใน

<ka> ปัจจุบัน ในอดีตใช้รูป ꘑ สำหรับเสียง <ka>

ตัวเลข

อักษรไวใช้ตัวเลขอาหรับ (0–9) ในคริสต์ทศวรรษ 1920 เคยมีการประดิษฐ์ตัวเลขไวแต่ไม่ได้นำมาใช้งาน:

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
꘠	꘡	꘢	꘣	꘤	꘥	꘦	꘧	꘨	꘩

หนังสือโรรา

Kaali Bala Ndole Wano หนึ่งในลูกพี่ลูกน้องของโมโมลู ดูวาลู บูเกเล เขียน หนังสืออึนโดเล หรือ หนังสือโรรา ในช่วง ค.ศ. 1845 ภายใต้นามปากกา โรรา เอกสารตัวเขียนเกือบ 50 หน้ามีสัญลักษณ์ที่ปัจจุบันไม่ใช้งานแล้วบางส่วน:

รูปอดีต	ꘐ	ꘑ	ꘒ	ꘪ	ꘫ
รูปปัจจุบัน	ꕘ	ꕪ	ꖇ	ꕮ	ꗑ

ยูนิโคด

ไว Unicode.org chart (PDF)
	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	A	B	C	D	E	F
U+A50x	ꔀ	ꔁ	ꔂ	ꔃ	ꔄ	ꔅ	ꔆ	ꔇ	ꔈ	ꔉ	ꔊ	ꔋ	ꔌ	ꔍ	ꔎ	ꔏ
U+A51x	ꔐ	ꔑ	ꔒ	ꔓ	ꔔ	ꔕ	ꔖ	ꔗ	ꔘ	ꔙ	ꔚ	ꔛ	ꔜ	ꔝ	ꔞ	ꔟ
U+A52x	ꔠ	ꔡ	ꔢ	ꔣ	ꔤ	ꔥ	ꔦ	ꔧ	ꔨ	ꔩ	ꔪ	ꔫ	ꔬ	ꔭ	ꔮ	ꔯ
U+A53x	ꔰ	ꔱ	ꔲ	ꔳ	ꔴ	ꔵ	ꔶ	ꔷ	ꔸ	ꔹ	ꔺ	ꔻ	ꔼ	ꔽ	ꔾ	ꔿ
U+A54x	ꕀ	ꕁ	ꕂ	ꕃ	ꕄ	ꕅ	ꕆ	ꕇ	ꕈ	ꕉ	ꕊ	ꕋ	ꕌ	ꕍ	ꕎ	ꕏ
U+A55x	ꕐ	ꕑ	ꕒ	ꕓ	ꕔ	ꕕ	ꕖ	ꕗ	ꕘ	ꕙ	ꕚ	ꕛ	ꕜ	ꕝ	ꕞ	ꕟ
U+A56x	ꕠ	ꕡ	ꕢ	ꕣ	ꕤ	ꕥ	ꕦ	ꕧ	ꕨ	ꕩ	ꕪ	ꕫ	ꕬ	ꕭ	ꕮ	ꕯ
U+A57x	ꕰ	ꕱ	ꕲ	ꕳ	ꕴ	ꕵ	ꕶ	ꕷ	ꕸ	ꕹ	ꕺ	ꕻ	ꕼ	ꕽ	ꕾ	ꕿ
U+A58x	ꖀ	ꖁ	ꖂ	ꖃ	ꖄ	ꖅ	ꖆ	ꖇ	ꖈ	ꖉ	ꖊ	ꖋ	ꖌ	ꖍ	ꖎ	ꖏ
U+A59x	ꖐ	ꖑ	ꖒ	ꖓ	ꖔ	ꖕ	ꖖ	ꖗ	ꖘ	ꖙ	ꖚ	ꖛ	ꖜ	ꖝ	ꖞ	ꖟ
U+A5Ax	ꖠ	ꖡ	ꖢ	ꖣ	ꖤ	ꖥ	ꖦ	ꖧ	ꖨ	ꖩ	ꖪ	ꖫ	ꖬ	ꖭ	ꖮ	ꖯ
U+A5Bx	ꖰ	ꖱ	ꖲ	ꖳ	ꖴ	ꖵ	ꖶ	ꖷ	ꖸ	ꖹ	ꖺ	ꖻ	ꖼ	ꖽ	ꖾ	ꖿ
U+A5Cx	ꗀ	ꗁ	ꗂ	ꗃ	ꗄ	ꗅ	ꗆ	ꗇ	ꗈ	ꗉ	ꗊ	ꗋ	ꗌ	ꗍ	ꗎ	ꗏ
U+A5Dx	ꗐ	ꗑ	ꗒ	ꗓ	ꗔ	ꗕ	ꗖ	ꗗ	ꗘ	ꗙ	ꗚ	ꗛ	ꗜ	ꗝ	ꗞ	ꗟ
U+A5Ex	ꗠ	ꗡ	ꗢ	ꗣ	ꗤ	ꗥ	ꗦ	ꗧ	ꗨ	ꗩ	ꗪ	ꗫ	ꗬ	ꗭ	ꗮ	ꗯ
U+A5Fx	ꗰ	ꗱ	ꗲ	ꗳ	ꗴ	ꗵ	ꗶ	ꗷ	ꗸ	ꗹ	ꗺ	ꗻ	ꗼ	ꗽ	ꗾ	ꗿ
U+A60x	ꘀ	ꘁ	ꘂ	ꘃ	ꘄ	ꘅ	ꘆ	ꘇ	ꘈ	ꘉ	ꘊ	ꘋ	ꘌ	꘍	꘎	꘏
U+A61x	ꘐ	ꘑ	ꘒ	ꘓ	ꘔ	ꘕ	ꘖ	ꘗ	ꘘ	ꘙ	ꘚ	ꘛ	ꘜ	ꘝ	ꘞ	ꘟ
U+A62x	꘠	꘡	꘢	꘣	꘤	꘥	꘦	꘧	꘨	꘩	ꘪ	ꘫ
U+A63x

อ้างอิง

Migeod, F.W.H. (1909). "The syllabic writing of the Vai people". Journal of the African Society. 9 (33): 46–58. JSTOR 715184.
Massaquoi, Momolu (1911). "The Vai people and their syllabic writing". Journal of the African Society. 10 (40): 459–466. JSTOR 714743.
Coulmas, Florian (1996). The Blackwell Encyclopedia of Writing Systems. Wiley-Blackwell. pp. 537–539. ISBN .
Unseth, Peter (2011). "Invention of Scripts in West Africa for Ethnic Revitalization". ใน Fishman, Joshua A.; García, Ofelia (บ.ก.). Handbook of Language and Ethnic Identity: The Success-Failure Continuum in Language and Ethnic Identity Efforts. Vol. 2. New York: Oxford University Press. pp. 23–32. ISBN .
. www.bl.uk. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2023-08-11. สืบค้นเมื่อ 2022-01-11.
(PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2021-01-26. สืบค้นเมื่อ 22 February 2012.
"ISO/IEC JTC1/SC2/WG2 N3081R: Proposal for addition of Vai characters to the UCS" (PDF). สืบค้นเมื่อ 22 February 2012.

อ่านเพิ่ม

; Charles Riley; José Rivera (2005-08-01). (PDF). Working Group Document. International Organization for Standardization. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2021-01-26. สืบค้นเมื่อ 2022-02-23.
. 1963. "The Seminar on the Standardization of the Vai script," in University of Liberia Journal Vol. 3, No. 1, pp. 15–37.
"Vai syllabary". Omniglot. สืบค้นเมื่อ 16 June 2010.
. 2005. "History of Writing in Africa." In Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience (second edition), ed. by and , pp. 476–480. New York: Oxford University Press.
Tuchscherer, Konrad. 2002 (with P.E.H. Hair). "Cherokee and West Africa: Examining the Origins of the Vai Script," History in Africa, 29, pp. 427–486.
Tuchscherer, Konrad. 2001. "The Vai Script," in Liberia: Africa's First Republic (Footsteps magazine). Petersborough, NH: Cobblestone Press.
Tykhostup, Olena and Piers Kelly. 2017. "A diachronic comparison of the Vai script of Liberia (1834–2005)." Journal of Open Humanities Data 4:2. doi: http://doi.org/10.5334/johnd.10.

แหล่งข้อมูลอื่น

Ethnologue on Vai
Scripts of Africa
Input tool and Unicode font for using Vai on Windows XP
SIL on Vai

บทความภาษานี้ยังเป็น คุณสามารถช่วยวิกิพีเดียได้โดยการเพิ่มเติมข้อมูล

[1] Migeod, F.W.H. (1909). "The syllabic writing of the Vai people". Journal of the African Society. 9 (33): 46–58. JSTOR 715184.

[massaquoi-2] Massaquoi, Momolu (1911). "The Vai people and their syllabic writing". Journal of the African Society. 10 (40): 459–466. JSTOR 714743.

[coulmas-3] Coulmas, Florian (1996). The Blackwell Encyclopedia of Writing Systems. Wiley-Blackwell. pp. 537–539. ISBN .

[4] Unseth, Peter (2011). "Invention of Scripts in West Africa for Ethnic Revitalization". ใน Fishman, Joshua A.; García, Ofelia (บ.ก.). Handbook of Language and Ethnic Identity: The Success-Failure Continuum in Language and Ethnic Identity Efforts. Vol. 2. New York: Oxford University Press. pp. 23–32. ISBN .

[5] . www.bl.uk. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2023-08-11. สืบค้นเมื่อ 2022-01-11.

[n2948r-6] (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2021-01-26. สืบค้นเมื่อ 22 February 2012.

[n3081r-7] "ISO/IEC JTC1/SC2/WG2 N3081R: Proposal for addition of Vai characters to the UCS" (PDF). สืบค้นเมื่อ 22 February 2012.