เขมรไทรโยค

เพลงเขมรไทรโยค เถา เป็นเพลงไทยเดิม พระนิพนธ์โดยสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ เมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินประพาสน้ำตกไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี เมื่อ พ.ศ. 2431

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงพระนิพนธ์โดยได้เค้ามาจากเพลง "เขมรกล่อมลูก" ซึ่งเป็นเพลง 2 ชั้น ดัดแปลงขึ้นใหม่เป็นเพลง 3 ชั้น กับได้ทรงพระนิพนธ์บทร้องประกอบบรรยายถึงความงดงามของธรรมชาติ แล้วประทานนามว่า "เขมรไทรโยค" ออกแสดงครั้งแรกในงานพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ 20 กันยายน พ.ศ. 2431 ต่อมาถูกตัดทอนให้เป็นเพลงชั้นเดียว ใส่เนื้อร้องโดยนาง และขยายเป็นเพลง 3 ชั้น เมื่อ พ.ศ. 2491 โดยหลวงประดิษฐ์ไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) กลายเป็น "เพลงเถา" โดยแต่งขยายเป็นสี่ชั้น และตัดลงเป็นสองชั้นและชั้นเดียวตามลำดับ

บทร้องเพลงเขมรไทรโยค เถา บทร้องที่ ๑ (เถาใหญ่)

๔ ชั้น บรรยายความ ตามไท้ เสด็จยาตร (หนาน้องเอย) ยังไทรโยค ประพาส พนาสณฑ์ (เจ้าก็ ไม่เคยเห็น) ไม้ไล่ หลายพันธุ์คละ ขึ้นปะปน (หนาน้องเอย) ที่ชายชล เขาชะโงก เป็นโตรกธาร น้ำพุพุ่งซ่า ไหลฉ่าฉาดฉาน เห็นตระการ มันไหลจ้อกโครม จ้อกโครม มันดัง จ้อก จ้อก จ้อก จ้อก โครมโครม

๓ ชั้น น้ำใส ไหลจนดู หมู่มัสยา กี่เหล่าหลายว่ายมา ก็เห็นโฉม (น้องเอ๋ย เจ้าไม่เคยเห็น) ยินปักษา ซ้องเสียง เพียงประโคม เมื่อยามเย็น พยับโพยม ร้องเรียกรัง เสียงนกยูงทอง มันร้องโงดัง หูเราฟัง มันร้องกะโต้งโห่ง มันดัง กอก กอก กอก กอก กะโต้งโห่ง

พระนิพนธ์ใน สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวงศ์

๒ ชั้น เสด็จไพรไทรโยค ยลประพาส ระดาดาด รุกขา พนาศรี (น้องเอย ไม่เคยเห็น) เขาชะงุ้ม โงกเงื้อม เหลื่อมคีรี อยู่ริมที่ ช่องธาร ลานศิลา น้ำพุพุ่งโพน ไหลโจนแผ่นผา เห็นเหมาะตา มันไหลมาคั่กคั่ก คั่กคั่กกระเซ็น

นางจันทนา พิจิตรคุรุ แต่ง

ชั้นเดียว พระดำเนิน เพลินพิศ ภูผาสูง ยางยูง เถาวัลย์หวาย หลายหลากเห็น อวลตลบ งามเด่น ละม้ายแม้น แดนสวรรค์

ไม่ทราบนามผู้แต่ง

บทร้องที่ ๒

๓ ชั้น บรรยายความ ตามไท้ เสด็จยาตร (หนาน้องเอย) ยังไทรโยค ประพาส พนาสณฑ์ (เจ้าก็ ไม่เคยเห็น) ไม้ไล่ หลายพันธุ์คละ ขึ้นปะปน (หนาน้องเอย) ที่ชายชล เขาชะโงก เป็นโตรกธาร น้ำพุพุ่งซ่า ไหลฉ่าฉาดฉาน เห็นตระการ มันไหลจ้อกโครม จ้อกโครม มันดัง จ้อก จ้อก จ้อก จ้อก โครมโครม

๒ ชั้น น้ำใส ไหลจนดู หมู่มัสยา กี่เหล่าหลายว่ายมา ก็เห็นโฉม (น้องเอ๋ย เจ้าไม่เคยเห็น) ยินปักษา ซ้องเสียง เพียงประโคม เมื่อยามเย็น พยับโพยม ร้องเรียกรัง เสียงนกยูงทอง มันร้องโงดัง หูเราฟัง มันร้องกะโต้งโห่ง มันดัง กอก กอก กอก กอก กะโต้งโห่ง

พระนิพนธ์ใน สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวงศ์

อ้างอิง

• สำเนียง มณีกาญจน์ และสมบัติ จำปาเงิน. ประชุมเพลงเถาของไทย (ประวัติและบทร้อง). กรุงเทพฯ: ต้นอ้อแกรมมี. 2539. หน้า 3-33

แหล่งข้อมูลอื่น

• ฟังเพลงเขมรไทรโยค ขับร้องโดย พูนศรี เจริญพงษ์ 2007-12-24 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ฟังเพลงเขมรไทรโยค ขับร้องโดย ดวงพร ผาสุข 2007-03-15 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ฟังเพลงเขมรไทยโยค บรรเลง โดย ผู้จัดการออนไลน์ 2005-05-18 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน