ช้างพลายมงคล

ช้างพลายมงคล เป็นช้างพลายที่มีชื่อเสียงของ (หม่อมราชวงศ์หลาน กุญชร)

พลายมงคล

ช้างพลายมงคล แต่งเป็นช้างเอราวัณสามเศียร ในขบวนแห่พิธีโล้ชิงช้า พ.ศ. 2437
สปีชีส์	ช้าง
สายพันธุ์	ช้างอินเดีย
เพศ	ผู้
เกิด	ไม่ทราบ
ตาย	ไม่ทราบ แม่น้ำปิง จังหวัดตาก ประเทศสยาม
ปีปฏิบัติงาน	พ.ศ. 2433–2438
เป็นที่รู้จักสำหรับ	ช้างในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร
เจ้าของ	สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร​ (จนถึง พ.ศ. 2438) เจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ (หม่อมราชวงศ์หลาน กุญชร) (ตั้งแต่ พ.ศ. 2438)

ช้างพลายมงคล เป็นลูกช้างพลายที่พระเจ้าอินทวิชยานนท์ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ได้ส่งมาเป็นของขวัญถวายแด่ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ เนื่องในพระราชพิธีโสกันต์ เมื่อ พ.ศ. 2433 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าให้เจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ ซึ่งเป็นพระอภิบาลในเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ เป็นผู้ดูแลช้างนั้น

เจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ ได้นำช้างพลายมงคลมาเลี้ยงดูที่วังบ้านหม้อของท่าน มอบหมายให้ควาญช้างชื่อ ภู่ เป็นผู้ดูแล จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2437 เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศเสด็จทิวงคต เจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ก็ยังเป็นผู้ดูแลพลายมงคลสืบมา

เจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ ซึ่งรับราชการกำกับดูแลกรมหมาดเล็ก กรมม้า และกรมมหรสพ ได้ฝึกหัดช้างพลายมงคลให้เล่นละครในคณะละครดึกดำบรรพ์ของท่าน ช้างพลายมงคลมีชื่อเลียงเป็นที่เลื่องลือถึงความแสนรู้ ในการเล่นบทช้างเอราวัณ ในโขนตอนหนุมานหักคอช้างเอราวัณ พลายมงคลจะถูกทาสีขาวทั้งตัว และติดหัวช้างปลอมสองข้าง ในการแสดงละครจะต้องถูกหนุมานหักคอกระดาษ พลายมงคลต้องแกล้งล้มทำทีเป็นตาย และสามารถแสดงได้สมบทบาท เป็นที่ชื่นชอบของคนดู

ในปี พ.ศ. 2442 พลายมงคลเกิดตกมันและทำร้ายผู้คนที่มาแหย่ ครั้งหนึ่งถึงกับอาละวาดทำร้ายตาภู่ ควาญช้างประจำตัวเสียชีวิต พลายมงคลต้องถูกลงโทษนำไปเป็นช้างใช้งานในกรมสุขาภิบาล ในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร กรมพระนเรศร์วรฤทธิ์ มีหน้าที่ใช้แรงงานบดถนน ในการก่อสร้างถนนราชดำเนิน

ต่อมาเจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ ได้ขอประทานช้างพลายมงคลคืน เพื่อนำไปถวายเจ้าอินทวโรรสสุริยวงศ์ พระโอรสของพระเจ้าอินทวิชยานนท์ เพื่อนำกลับไปเลี้ยงดูที่บ้านเกิด แต่ช้างพลายมงคลได้ล้มเสียกลางทาง จากการตกน้ำเพราะไปใกล้ตลิ่งเพื่อจะเล่นหรือหาของทานไม่ทราบแน่ชัดทำให้ดินถล่มตกลงไปในแม่น้ำปิง ที่จังหวัดตาก ก่อนจะเดินทางไปถึงเชียงใหม่

อ้างอิง

• ศรัณย์ ทองปาน. ช ช้าง กับ ฅ ฅน. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์สารคดี, พ.ศ. 2550. หน้า หน้าที่. ISBN 

• คึกฤทธิ์ ปราโมช, หม่อมราชวงศ์. ช้างในชีวิตของผม. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์ดอกหญ้า 2000, พ.ศ. 2549. 112 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 

• โกวิท ตั้งตรงจิตร. เรียงร้อยรอยอดีต, ยศช้าง ขุนนาง พระ มหัศจรรย์วัด เวียง วัง. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์ชมรมเด็ก, พ.ศ. 2549. 272 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 
• บุญเหลือ เทพยสุวรรณ, หม่อมหลวง, เรื่องของช้างพลายมงคลผู้อาภัพ, องค์การค้าของคุรุสภา, 2543, 74 หน้า,