หม อมเจ าก ส มา เกษมส นต เป นพระธ ดาในพระเจ าบรมวงศ เธอ กรมหลวงพรหมวราน ร กษ ประส ต แต หม อมเจ ยม เกษมส นต ณ อย ธยา สก ล

หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์ เป็นพระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ ประสูติแต่หม่อมเจียม เกษมสันต์ ณ อยุธยา (สกุลเดิม คชเสนี) เมื่อวันที่ 24 พฤศจิกายน พ.ศ. 2422 มีพระโสทรขนิษฐา 1 องค์คือหม่อมเจ้าประภาพรรณ และพระโสทรานุชา 1 องค์คือหม่อมเจ้าเกียรติประวัติ

หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์
หม่อมเจ้าชั้น 4

ประสูติ	24 พฤศจิกายน พ.ศ. 2422
ชีพิตักษัย	พ.ศ. 2477
ราชสกุล	เกษมสันต์
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์
พระมารดา	หม่อมเจียม เกษมสันต์ ณ อยุธยา

ธรรมเนียมพระยศของ หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์
การทูล	ฝ่าพระบาท
การแทนตน	กระหม่อม/หม่อมฉัน
การขานรับ	กระหม่อม/เพคะ

หม่อมเจ้ากุสุมามีพระนามลำลองในหมู่พระญาติว่า “ท่านหญิงจุ่น” เป็นพระพี่เลี้ยงในสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก และเป็นพระอภิบาลในสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร และพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เมื่อครั้งยังทรงพระเยาว์ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ทรงเล่าถึงหม่อมเจ้าหญิงกุสุมาดังนี้

"...เมื่อมาอยู่กรุงเทพฯ เรา (สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอฯ, รัชกาลที่ ๘ และ รัชกาลที่ ๙) ได้ออกสังคมน้อยมาก เมื่อมีพิธีหลวงบางพิธีแม่ (สมเด็จพระศรีนครินทร์ฯ) จะให้ไป แต่การไปนั้นจะให้หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์ เป็นผู้พาไป หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์ เคยเป็นพระพี่เลี้ยงทูลหม่อมฯ (สมเด็จพระมหิตลาธิเบศรฯ) และเมื่อตอนที่เปิดสะพานพุทธยอดฟ้าฯ ป้าจุ่น (หม่อมเจ้ากุสุมา) นี่ก็เป็นผู้พาเราไปกราบพระบรมรูป"

หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์ สิ้นชีพิตักษัยเมื่อพ.ศ. 2477 สิริชันษา 55 ปี พระราชทานเพลิงศพ เมื่อวันพุธที่ 28 ธันวาคม พ.ศ. 2481 ในการนี้ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร เสด็จพระราชดำเนินพระราชทานเพลิงศพ ณ สุสานหลวงวัดเทพศิรินทราวาส

อ้างอิง

นราธิวาสราชนครินทร์, สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวง, เรื่องที่อยากจะเล่า..., หนังสือพิมพ์มติชนรายวัน ฉบับประจำวันที่ 08 มกราคม พ.ศ. 2551 ปีที่ 30 ฉบับที่ 10895 หน้า 343,
เล่ม 55 หน้า 3313 http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2481/D/3313_2.PDF

ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จฯ กรมพระยา, ลำดับสกุลคชเสนี กับ โบราณคดีมอญ ๒๕๐๘
สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก. สภาอาจารย์ศิริราช, คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล, พิมพ์ครั้งที่ ๓, กรุงเทพฯ ไพศาลศิลป์การพิมพ์ ๒๕๒๖

[1] นราธิวาสราชนครินทร์, สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวง, เรื่องที่อยากจะเล่า..., หนังสือพิมพ์มติชนรายวัน ฉบับประจำวันที่ 08 มกราคม พ.ศ. 2551 ปีที่ 30 ฉบับที่ 10895 หน้า 343,

[2] เล่ม 55 หน้า 3313 http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2481/D/3313_2.PDF