Dioscorea pentaphylla

มันคันขาว
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Plantae
ไม่ได้จัดลำดับ:	Angiosperms
ไม่ได้จัดลำดับ:	Monocots
อันดับ:	Dioscoreales
วงศ์:	Dioscoreaceae
สกุล:	Dioscorea
สปีชีส์:	D.  pentaphylla
ชื่อทวินาม
Dioscorea pentaphylla L.

มันคันขาว หรือมันเลือด (ชื่อวิทยาศาสตร์: Dioscorea pentaphylla, อังกฤษ: fiveleaf yam) เป็นพืชในวงศ์กลอย เป็นพืชท้องถิ่นในเอเชียและทางตะวันออกของโพลีเนเชีย เป็นไม้เลื้อย ดอกแยกเพศแยกต้น มีหัวใต้ดินแข็ง อยู่ได้นาน และมีการสะสมของลิกนิน ใช้ลำต้นเลื้อยพัน เหนียว ใบเดี่ยวรูปหัวใจ บางครั้งเกิดหัวฝอยสะสมอาหารที่ลำต้น หัวยาว อยู่ลึกในดิน กลมหรือทรงลูกแพร์ เนื้อหัวสีขาวหรือสีเหลืองส้ม บางครั้งมีจุดประสีม่วง ลำต้นเลื้อยพันไปทางซ้าย ส่วนล่างมีหนามปกคลุม มีขนสีแดงสนิมคลุมก้านใบ ช่อดอกมีขนละเอียดสีแดงปกคลุม ผลสีดำมีปีกและมีขนปกคลุม

สายพันธุ์

มันคันขาวกระจายพันธุ์เริ่มจากตอนเหนือของอินเดีย ตอนใต้ของจีนและทั้งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีความแตกต่างกันเป็นหลายพันธุ์ดังนี้

• variety pentaphylla หัวทรงกระบอก ขนาดเล็ก ไม่แตกแขนงพบได้ทั่วไป

• variety malaica หัวยาวมากกว่ากว้าง มีขนสีแดงปกคลุมหนาแน่น พบในบอร์เนียว ฟิลิปปินส์

• variety papuana หัวป้อมเป็นพู ไม่แบน ดอกขนาดใหญ่ พบในนิวกินี

• variety javanica ตันเล็กกว่าพันธุ์ papuana ดอกเล็กกว่า พบที่เกาะชวา

• variety palmata หัวแบบ ผิวเรียบ มีขนสีเงินปกคลุม พบในติมอร์ ฟิลิปปินส์

• variety sacordotalis คล้าย variety palmata แต่ใบย่อยยาวกว่าดอกและหัวเล็กกว่า พบในเกาะชวา

การใช้ประโยชน์

หัวใช้รับประทานเป็นอาหาร ต้นที่เป็นสายพันธุ์ป่ามักมีกลิ่นและรสที่ไม่น่ารับประทานส่วนหัวรับประทานได้ เนื้อหัวมีสารสีม่วงกระจายเป็นหย่อม ต้มสุกแล้วเนื้อร่วนซุย เนื้อออกสีม่วง

มันคันขาวนึ่งไม่ใส่เกลือ

คุณค่าทางโภชนาการต่อ 100 กรัม (3.5 ออนซ์)
พลังงาน	343 กิโลจูล (82 กิโลแคลอรี)
คาร์โบไฮเดรต	20 g
ไขมัน	0.08 g
โปรตีน	1.73 g
วิตามิน
ไทอามีน (บี1)	(7%) 0.086 มก.
ไรโบเฟลวิน (บี2)	(1%) 0.014 มก.
ไนอาซิน (บี3)	(1%) 0.13 มก.
กรดแพนโทเทนิก (บี5 )	(10%) 0.48 มก.
วิตามินบี6	(16%) 0.209 มก.
โฟเลต (บี9)	(3%) 12 μg
แร่ธาตุ
เหล็ก	(3%) 0.43 มก.
แมกนีเซียม	(3%) 10 มก.
แมงกานีส	(13%) 0.283 มก.
ฟอสฟอรัส	(6%) 40 มก.
โพแทสเซียม	(11%) 495 มก.
โซเดียม	(1%) 12 มก.
สังกะสี	(3%) 0.32 มก.
Link to USDA Database entry
หน่วย μg = ไมโครกรัม • mg = มิลลิกรัม IU = หน่วยสากล
ประมาณร้อยละคร่าว ๆ โดยใช้การแนะนำของสหรัฐสำหรับผู้ใหญ่ แหล่งที่มา: USDA FoodData Central

อ้างอิง

1. Gucker, Corey L. 2009. Dioscorea spp. In: Fire Effects Information System, [Online]. U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station, Fire Sciences Laboratory.
2. (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2014-09-27. สืบค้นเมื่อ 2013-09-07.

• พีรศักดิ์ วรสุนทโรสถ และคณะ. ทรัพยากรพืชในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ 9: พืชให้คาร์โบไฮเดรตที่ไม่ใช่เมล็ด. กทม. สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย. 2544. หน้า 112 - 119

แหล่งข้อมูลอื่น

• USDA Plants Profile