แสตมป ตลก อ งกฤษ error freak oddity หร อ variety ค อแสตมป ท เก ดความผ ดพลาดระหว างการออกแบบหร อการพ มพ ทำให แสตมป ท พ มพ

แสตมป์ตลก (อังกฤษ error, freak, oddity หรือ variety) คือแสตมป์ที่เกิดความผิดพลาดระหว่างการออกแบบหรือการพิมพ์ ทำให้แสตมป์ที่พิมพ์ออกมาผิดจากที่ควรจะเป็น แสตมป์ตลกมีได้หลายแบบ

แสตมป์ที่ชื่อ Inverted Jenny เป็น error สีน้ำเงินพิมพ์กลับหัว

เกิดบางแผ่น

ความผิดพลาดในการพิมพ์แสตมป์บางแผ่น บางครั้งจะเรียกรวม ๆ ว่า EFO เป็นตัวอักษรย่อของความผิดพลาดสามประเภทรวมกัน คือ error, freak และ oddity ดังนี้

error เป็นความผิดพลาดซึ่งปรากฏกับแสตมป์หลาย ๆ ดวง เช่น กับแสตมป์ทั้งแผ่น ตัวอย่าง คือ พิมพ์สีผิด พิมพ์ซ้ำ พิมพ์กลับหัว ใช้สีผิด ไม่ได้ปรุรู เป็นต้น
freak เป็นความผิดพลาดที่เกิดกับแสตมป์บางดวง ไม่สามารถคาดเดาตำแหน่งที่ผิดพลาดได้ว่าอยู่ส่วนไหนของแผ่น เช่น กระดาษพับ ปรุรูเคลื่อนเพียงแนวเดียว (ไม่เกิดทั้งแผ่น) มีแมลงติดอยู่ใต้หมึกที่พิมพ์บนแสตมป์ เป็นต้น
แสตมป์ Australia 2d king george V orange die 1 , 1920. มีบางอย่างฝังติดอยู่ในเนื้อกระดาษของแสตมป์ (ปรากฏอยู่ด้านบนเลข 2 ด้านขวา)
oddity เป็นความผิดพลาดเล็กน้อย เช่น พิมพ์สีเคลื่อนหรือปรุรูเคลื่อนไปเล็กน้อย แต่ยังไม่มากจนนับเป็น error

เกิดทุกแผ่น

ความผิดพลาดในแม่พิมพ์ที่ส่งผลให้แสตมป์ทุกแผ่นที่ตำแหน่งดังกล่าวเกิดผิดพลาด แสตมป์ตลกแบบนี้มีแนวโน้มที่จะเกิดเป็นจำนวนมาก ภาษาอังกฤษเรียก variety

การออกแบบที่ผิดพลาด

แสตมป์ชุด ที่ระลึกครบ 100 ปี พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร (เครื่องหมายกรอบสีแดงแสดงส่วนที่แตกต่างกันสองแบบ)

แสตมป์ที่ออกแบบผิดพลาด (design error) ตัวอย่างที่พบบ่อยเช่น ชื่อวิทยาศาสตร์ในแสตมป์ผิด ถึงแม้ว่าจะถูกจัดอยู่ในกลุ่ม error ในโลกตะวันตก แต่ในประเทศไทยจะไม่เรียกว่าเป็นแสตมป์ตลก เพราะเกิดขึ้นเป็นจำนวนมาก และอาจเกิดกับแสตมป์แบบดังกล่าวทุกดวงก็ได้ บางดวงมองผิวเผินอาจเห็นว่าออกแบบผิด แต่จริง ๆ แล้วเป็นความตั้งใจของนักออกแบบแสตมป์

ตัวอย่างแสตมป์ที่อาจเป็นความตั้งใจของนักออกแบบ เช่น แสตมป์ชุดรำไทย ของประเทศไทย (วันแรกจำหน่าย 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2512) บนแสตมป์ดวงราคา 2 บาท (ภาพ) และ 3 บาท (ภาพ) ทุกดวง ปรากฏว่าคนหนึ่งในภาพมีนิ้วมือข้างละ 6 นิ้ว อาจหมายถึงศิลปินมีชื่อเสียงซึ่งมีความผิดปกติดังกล่าวก็ได้

ตัวอย่างของแสตมป์ไทยที่มีความผิดพลาดเป็นจำนวนมาก คือ แสตมป์ชุด ที่ระลึกครบ 100 ปี พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าธานีนิวัต กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร (วันแรกจำหน่าย 7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2528) เป็นแสตมป์ชุดหนึ่งที่มีความผิดพลาดระหว่างการออกแบบแม่พิมพ์ พบว่าแสตมป์จำนวน 1 ล้านดวงจากทั้งหมด 4 ล้านดวง มีลวดลายกนก (ดูที่กรอบสีแดงที่ทำเครื่องหมายในรูป) ย้อนศรจากแสตมป์ปกติ

แสตมป์ดังกล่าวใน 1 แผ่นมีแสตมป์ 5 แถว แถวละ 10 ดวง พิมพ์เป็น 2 เพลต แสตมป์ในครึ่งแผ่นทางซ้ายเพลตที่หนึ่ง (นิยมเรียก แผ่นย้อน) เป็นแสตมป์ที่มีลวดลายผิดพลาด ส่วนที่เหลือ (ครึ่งแผ่นขวาของเพลตหนึ่ง และทั้งแผ่นของเพลตสอง) เป็นแสตมป์ลวดลายปกติ แสตมป์ดังกล่าวไม่ถือเป็นแสตมป์ตลกเพราะแสตมป์ที่พิมพ์ผิดเป็นจำนวนมากถึง 25% แต่จัดเป็นแสตมป์ธรรมดาที่มีภาพแตกต่างกัน 2 แบบ นักสะสมนิยมสะสมแสตมป์สองดวงติดกันตรงรอยต่อระหว่างลายแบบที่หนึ่งกับแบบที่สอง

ความหายาก

แสตมป์ที่ระลึก ของสหรัฐอเมริกาที่จงใจพิมพ์ขึ้น

แสตมป์ก่อนที่นำมาจำหน่ายที่ไปรษณีย์มักผ่านการตรวจสอบหลายขั้นตอน ทั้งจากโรงพิมพ์แสตมป์ จนถึงไปรษณีย์ เมื่อค้นพบมักจะนำไปทำลาย ทำให้แสตมป์ตลกที่ผ่านการจำหน่ายมีจำนวนน้อยและหายาก จึงมีราคาสูงกว่าแสตมป์ปกติ

แสตมป์ตลกที่ไม่ผ่านการจำหน่ายจากไปรษณีย์ มักมาจากบุคคลภายในโรงพิมพ์หรือไปรษณีย์ลักลอบนำออกมาขายแทนที่จะไปทำลาย ในบางประเทศเช่นสหรัฐอเมริกาถือว่าแสตมป์ตลกดังกล่าวเป็นของที่ถูกขโมย เมื่อแสตมป์ตลกดวงใหม่ถูกค้นพบ จะมีการตรวจสอบอย่างละเอียดถึงที่มาแสตมป์ตลกนี้ ถ้าเป็นของที่ถูกขโมยจะถูกยึดกลับไปและผู้ที่ขโมยจะถูกดำเนินคดี ผู้ที่ยังครอบครองแสตมป์ดังกล่าวจึงไม่สามารถนำแสตมป์มาเปิดเผยในที่สาธารณะได้

ไปรษณีย์ของสหรัฐอเมริกา (United States Postal Service) เคยพิมพ์แสตมป์ตลกขึ้นมาเป็นจำนวนมาก หลังพบว่ามีแสตมป์ตลกดังกล่าวปรากฏขึ้นในท้องตลาด แสตมป์ดังกล่าวเป็นแสตมป์ที่ระลึกในการเสียชีวิตของ อดีตเลขาธิการทั่วไปของสหประชาชาติ ซึ่งมีแสตมป์จำนวนหนึ่งพิมพ์สีเหลืองกลับหัว เพื่อกันไม่ให้แสตมป์ตลกนี้เป็นสิ่งหายาก จึงจงใจพิมพ์แสตมป์ตลกเป็นจำนวนมากถึง 40,270,000 ดวงออกจำหน่าย วิธีเดียวในการแยกแยะแสตมป์ตลกจริงกับแสตมป์ที่พิมพ์ขึ้นใหม่ คือดูจากวันที่ของตราประทับว่าประทับก่อนวันที่นำแสตมป์พิมพ์ใหม่ออกวางจำหน่ายหรือไม่

แสตมป์ตลกที่มีชื่อเสียง

แสตมป์ตลกที่มีชื่อเสียงมากที่สุดดวงหนึ่งของโลกคือ แสตมป์ที่ชื่อว่า Inverted Jenny เป็นแสตมป์ของประเทศสหรัฐอเมริกา วันแรกจำหน่าย 13 พฤษภาคม พ.ศ. 2461 เพื่อใช้กับที่จะเปิดให้บริการปฐมฤกษ์เมื่อ 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2461 ความผิดพลาดเกิดจากการพิมพ์สีแดง (กรอบนอก) และสีน้ำเงิน (กรอบใน) กลับหัวกลับหางกัน ราคาแสตมป์ดวงเดี่ยว ๆ อยู่ที่ประมาณ 150,000 ดอลลาร์สหรัฐเมื่อปี พ.ศ. 2546 แสตมป์ติดกับเป็นสี่ดวงเคยมีการซื้อขายกันที่ราคา 2,970,000 ดอลลาร์สหรัฐเมื่อธันวาคม พ.ศ. 2548

แสตมป์ตลกดวงที่มีราคาสูงที่สุด (สถิติเมื่อปี พ.ศ. 2547) คือ Treskilling Yellow เป็นแสตมป์ราคา 3 skilling และเป็นแสตมป์ชุดแรกของประเทศสวีเดน ใช้งานระหว่าง พ.ศ. 2398 ถึง 2401 ปกติแสตมป์ราคานี้มีสีเขียวอมฟ้า แต่เกิดความผิดพลาดพิมพ์เป็นสีเหลือง เข้าใจว่าเกิดจากระหว่างการพิมพ์ แม่พิมพ์สำหรับแสตมป์ราคา 8 skilling ซึ่งใช้สีเหลืองเกิดชำรุดและแทนที่แม่พิมพ์แสตมป์ตำแหน่งดังกล่าวด้วย 3 skilling โดยไม่ตั้งใจ ไม่มีใครสังเกตพบความผิดพลาดนี้จนกระทั่งปี พ.ศ. 2429 ซึ่งพบแสตมป์นี้เพียงดวงเดียว ถึงแม้ว่ามีความพยายามค้นหาก็ไม่พบแสตมป์ตลกนี้อีก เคยมีการซื้อขายในปี พ.ศ. 2539 ด้วยราคา 2,500,000 ฟรังก์สวิส

อ้างอิง

Dag Hammarskjöld On Stamps by Chuck Matlack (retrieved 29 September 2006)

๑๒๐ ปี ตราไปรษณียากรไทย, บริษัทไปรษณีย์ไทยจำกัด, พ.ศ. 2546

[1] Dag Hammarskjöld On Stamps by Chuck Matlack (retrieved 29 September 2006)