สมเด็จพระราชินีนาถเมลิเซนด์แห่งเยรูซาเลม

เมลิเซนเดอแห่งเยรูซาเลม (อังกฤษ: Melisende of Jerusalem) เป็นพระธิดาของพระเจ้าบอลด์วินที่ 2 กษัตริย์นักรบครูเสดแห่งเยรูซาเลม เมลิเซนเดอขึ้นครองบัลลังก์ต่อจากพระบิดาเป็นกษัตริยา ปกครองเยรูซาเลมยาวนานกว่า 20 ปี ตั้งแต่ ค.ศ. 1131 ถึง ค.ศ. 1153

เมลิเซนเดอ
ภาพพิธีราชาภิเษกของเมลิเซนเดอ วาดในคริสต์ศตวรรษที่ 13
สมเด็จพระราชินีนาถแห่งเยรูซาเลม
ครองราชย์	ค.ศ. 1131–1153
รัชกาลก่อนหน้า	พระเจ้าบอลด์วินที่ 2 แห่งเยรูซาเลม
รัชกาลถัดไป
สิ้นพระชนม์	11 พฤศจิกายน ค.ศ. 1161 (55-56 พรรษา)
พระสวามี
พระบุตร
พระบิดา	พระเจ้าบอลด์วินที่ 2 แห่งเยรูซาเลม
พระมารดา

วัยเยาว์

เมลิเซนเดอสมภพเมื่อปี ค.ศ. 1105 ในเคาน์ตีอิเดซา (ปัจจุบันอยู่ในประเทศตุรกี) รัฐครูเสดที่ก่อตั้งขึ้นเมื่อปี ค.ศ. 1098 โดยทรงเป็นบุตรสาวของบอลด์วินแห่งบูลอญ เคานต์แห่งอิเดซากับมอร์เฟียแห่งมาลาเทีย ธิดาขุนนางอาร์เมเนียผู้ปกครองนครมาลาเทียและเป็นขุนนางศักดินาของบอลด์วิน

มอร์เฟียเป็นเพื่อนคู่คิดทางการเมืองของบอลด์วิน ทั้งคู่มีบุตรด้วยกัน 4 คน เป็นผู้หญิงล้วน ได้แก่ เมลิเซนเดอ, อาลิซ (เจ้าหญิงแห่งแอนติออก), ฮอดิเอร์นา (เคาน์เตสแห่งตริโปลี) และโยเวตา (พระอธิการิณีแห่งบีตาเนีย)

ในปี ค.ศ. 1118 บอลด์วินขึ้นเป็นพระเจ้าบอลด์วินที่ 2 แห่งเยรูซาเลม เหล่าขุนนางแนะนำให้พระองค์ทิ้งมอร์เฟียเนื่องจากนางมีแต่พระธิดา พระองค์เป็นกษัตริย์ ควรอภิเษกสมรสเพื่อสร้างผลประโยชน์ทางการเมืองและควรมีพระโอรส ทว่าพระเจ้าบอลด์วินที่ 2 ไม่ยอมทิ้งพระมเหสีและได้เลี้ยงดูเมลิเซนเดอ พระธิดาคนโตมาอย่างทายาท พระนางถูกเรียกว่า “พระธิดาของกษัตริย์และทายาทแห่งราชอาณาจักรเยรูซาเลม” ในปี ค.ศ. 1128 เมลิเซนเดอถูกประกาศเป็นผู้สืบมรดกอย่างเป็นทางการ

ฟูลก์แห่งอ็องฌู

ภาพพิธีสมรสของเมลิเซนเดอแห่งเยรูซาเลมกับฟูลก์แห่งอ็องฌู จุลจิตรกรรมใน ประวัติศาสตร์ว่าด้วยการพิชิตเยรูซาเลม โดยวิลเลียมแห่งไทร์

พระเจ้าบอลด์วินหันไปผูกมิตรกับฝรั่งเศส พระองค์มองหาสามีที่เหมาะสม ผู้ที่จะช่วยค้ำจุนตำแหน่งกษัตริยาให้พระธิดา พระเจ้าหลุยส์ที่ 6 แห่งฝรั่งเศสได้แนะนำและเมนให้ พระเจ้าบอลด์วินจับพระธิดาสมรสกับฟูลก์แห่งอ็องฌูในปี ค.ศ. 1129 ฟูลก์มีอายุมากกว่าเมลิเซนเดอถึง 16 ปีและมีลูกติด คือ จูฟเฟรย์แห่งอ็องฌู ฟูลก์ได้ยกอ็องฌูให้แก่บุตรชาย เพื่อให้จูฟเฟรย์มีหน้ามีตาพอที่จะสมรสกับมาทิลดาแห่งอังกฤษ พระราชธิดาและทายาทของพระเจ้าเฮนรีที่ 1 แห่งอังกฤษ

หลังสมรสฟูลก์แสดงออกว่าต้องการยึดตำแหน่งกษัตริยาในอนาคตของเมลิเซนเดอและให้พระนางได้เป็นเพียงพระราชินีคู่สมรส ในปี ค.ศ. 1130 เมลิเซนเดอให้กำเนิดพระโอรสซึ่งใช้ชื่อเดียวกับพระอัยกา คือ พระเจ้าบอลด์วินที่ 2 ได้ทำพิธีราชาภิเษกให้พระธิดา, พระชามาดา และพระนัดดาได้ปกครองเยรูซาเลมร่วมกัน โดยให้สิทธิขาดในการเลี้ยงดูพระโอรสแก่เมลิเซนเดอ ซึ่งเป็นการลดทอนอิทธิพลของฟูลก์

กษัตริยาแห่งเยรูซาเลม

การปกครองร่วมกับพระเจ้าฟูลก์

หลังพระเจ้าบอลด์วินที่ 2 สวรรคตไปในวันที่ 21 สิงหาคม ค.ศ. 1131 พระราชินีเมลิเซนเดอได้ขึ้นเป็นกษัตริย์ร่วมกับพระเจ้าฟูลก์ พระสวามีผู้คอยงัดอำนาจทางการเมืองกับพระนาง พระเจ้าฟูลก์พยายามทำลายอำนาจชื่อเสียงด้วยการกล่าวหาว่าพระนางคบชู้กับอูก เลอ พวีเซ ลูกพี่ลูกน้องของพระนาง เพื่อบั่นทอนอำนาจทางการเมืองของพระราชินีเมลิเซนเดอ แต่ไม่มีใครเชื่อ อูเตอคูร์หรือสภาศักดินาแห่งราชอาณาจักรเยรูซาเลมเลือกสนับสนุนพระราชินี

ความขัดแย้งระหว่างกษัตริย์กับกษัตริยาตึงเครียดขึ้นเรื่อยๆ จนเกิดเป็นสงครามในปี ค.ศ. 1134 พระราชินีเมลิเซนเดอปราบฝ่ายพระสวามีได้ในปี ค.ศ. 1135 ต่อมาทั้งคู่คืนดีกันและมีพระโอรสด้วยกันอีกคน คือ ในปี ค.ศ. 1136  พระราชินีเมลิเซนเดอกับพระเจ้าฟูลก์ปกครองบ้านเมืองร่วมกันต่อไปจนกระทั่งในปี ค.ศ. 1143 พระเจ้าฟูลก์ประสบอุบัติเหตุระหว่างล่าสัตว์จนสวรรคต พระโอรสคนโต คือ พระเจ้าบอลด์วินที่ 3 จึงได้ขึ้นเป็นกษัตริย์ร่วมกับพระมารดา แต่เนื่องจากพระโอรสยังเป็นผู้เยาว์ พระราชินีเมลิเซนเดอจึงควบตำแหน่งเป็นทั้งกษัตริย์ร่วมและผู้สำเร็จราชการในพระโอรส พระนางจึงมีอำนาจสิทธิขาดในการบริหารบ้านเมืองแต่เพียงผู้เดียว

การปกครองร่วมกับพระเจ้าบอลด์วินที่ 3

พระราชินีเมลิเซเดกับพระเจ้าบอลด์วินที่ 3 มีความสัมพันธ์ที่ซับซ้อน พระนางสนิทกับพระโอรสทั้งสอง แต่ไม่ยอมให้อำนาจสิทธิขาดใดๆ แก่พระโอรส พระนางบริหารบ้านเมืองแต่เพียงผู้เดียวตั้งแต่ ค.ศ. 1131 จนถึง ค.ศ. 1153 โดยมีฐานอำนาจอยู่ในตอนกลางและตอนใต้ของประเทศ ระหว่างนั้นพระเจ้าบอลด์วินที่ 3 เติบโตเป็นผู้บัญชาการทหารมากฝีมือ แต่พระราชินีเมลิเซนเดอยังไม่ยอมแบ่งอำนาจใดๆ ให้ ทำให้เกิดความตึงเครียดระหว่างพระมารดากับพระโอรส

ในปี ค.ศ. 1150 พระเจ้าบอลด์วินที่ 3 ต้องการบริหารบ้านเมืองอย่างเต็มตัว อูเตอคูร์จึงแก้ไขปัญหาอย่างประนีประนอมด้วยการแบ่งราชอาณาจักรออกเป็นสองส่วน คือ ส่วนเหนือและส่วนใต้ พระเจ้าบอลด์วินได้ปกครองราชอาณาจักรส่วนเหนือซึ่งมีนครเอเคอร์และนครไทร์ ส่วนพระราชินีเมลิเซนเดอได้ปกครองเป็นกษัตริยาของราชอาณาจักรส่วนใต้ซึ่งมีนครและนครเยรูซาเลม

พระเจ้าบอลด์วินยังไม่พอใจกับข้อสรุปนี้ พระองค์จึงนำทัพบุกเยรูซาเลมในปี ค.ศ. 1152 สุดท้ายคริสตจักรเข้ามาช่วยไกล่เกลี่ยจนทั้งสองฝ่ายสงบศึกกันได้ พระราชินีเมลิเซนเดอเหลือเพียงนครนาบลัสและถูกลดอำนาจเป็นเพียงขุนนางท้องถิ่น แม้โดยภาพรวมจะพ่ายแพ้แต่พระนางยังคงมีอิทธิพล สองแม่ลูกคืนดีกัน พระเจ้าบอลด์วินที่ 3 วางใจให้พระมารดาเป็นผู้สำเร็จราชการในยามที่พระองค์ออกทำศึกแย่งชิงแผ่นดินศักดิ์สิทธิ์

การสิ้นพระชนม์

ในปี ค.ศ. 1161 พระนางเมลิเซนเดอเส้นเลือดในสมองแตกจนทำให้ความจำบกพร่อง พระนางสิ้นพระชนม์ในวันที่ 11 กันยายน ค.ศ. 1161 วิลเลียมแห่งไทร์ผู้อยู่ร่วมยุคเดียวกันกล่าวถึงพระนางว่าเป็นหญิงฉลาด เปี่ยมไปด้วยประสบการณ์ในการบริหารกิจการบ้านเมือง อยู่เหนือข้อจำกัดทางเพศ และทำหน้าที่สำคัญได้อย่างไร้ข้อกังขา

พระเจ้าบอลด์วินที่ 3 พระโอรสของพระองค์สวรรคตในอีกสองปีต่อมา คือ ปี ค.ศ. 1163 อมาลริค พระโอรสคนเล็กของพระนางเมลิเซนเดอได้สืบทอดบัลลังก์ต่อไป

อ้างอิง

• The Monstrous Regiment of Women, Melisende, Queen of Jerusalem
• History of Royal Women, Queens Regnant: Melisende of Jerusalem – A wise Queen
• Epistolae, Melisende of Jerusalem
• Girlmuseum, Melisende of Jerusalem