พระบรมราชโองการ

พระบรมราชโองการ หมายถึง คำสั่งของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว คำสั่งราชการของพระมหากษัตริย์ คำนี้ใช้ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2394 ต่อมาหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงลงพระปรมาภิไธยพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช 2475 พระยามโนปกรณ์นิติธาดา เป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ นับจากนั้นธรรมเนียมการลงพระปรมาภิไธยและการลงนามรับสนองพระบรมราชโองการจึงถือปฏิบัติเช่นนั้นมาจนถึงปัจจุบัน

ต้นกำเนิด

คำว่า "พระบรมราชโองการ" ใช้ครั้งแรกในการสถาปนาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยให้มีพระราชอิสริยยศเทียบ "พระมหากษัตริย์" ซึ่งเป็นการสถาปนาที่มีความพิเศษแตกต่างจากการสถาปนาพระมหาอุปราชหรือวังหน้า ตามโบราณราชประเพณีเช่นแต่ก่อนมา โดยเติมคำว่า "บรม" หรือ "บวร" เข้าไปในคำว่า "พระราชโองการ" เพื่อแยกให้เห็นความแตกต่าง และไม่ให้สับสนระหว่างพระเจ้าแผ่นดินวังหลวงและพระเจ้าแผ่นดินวังหน้า คำว่าพระบรมราชโองการจึงเริ่มใช้เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จขึ้นครองราชสมบัติ เมื่อ พ.ศ. 2394 เป็นต้นมา

อีกทั้งยังทรงสถาปนาพระราชลัญจกรพระบรมราชโองการ (องค์ใหม่) ขึ้นแทน พระราชลัญจกรมหาโองการ หรือมหาอุณาโลม (องค์เดิม) ซึ่งจะต้องใช้ประทับกำกับในเอกสาร อันเป็น "คำสั่ง" ของพระมหากษัตริย์ ด้วยการระบุคำว่า "พระบรมราชโองการ" เป็นตัวอักษรลงในพระราชลัญจกร จากเดิมที่เป็นเครื่องหมายอุณาโลม เช่น ในพระราชลัญจกรมหาโองการ (องค์เดิม)

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงใช้อักษรขอมในคำว่า "พระบรมราชโองการ" เพื่อให้คำว่าพระบรมราชโองการดูศักดิ์สิทธิ์ เป็นประกาศิต และยังคงเครื่องหมายอุณาโลมเอาไว้ด้วยดังเห็นได้จากอักขระ 3 ตัว ที่อยู่ด้านบนของคำว่า "พระบรมราชโองการ" ซึ่งประกอบกันเป็นคำว่า "โอมฺ" ซึ่งเทียบได้กับเครื่องหมาย "อุณาโลม"

การสนองพระบรมราชโองการ

เมื่อพระมหากษัตริย์ลงพระปรมาภิไธยในการกระทำใด ก็เพื่อบอกว่าการกระทำนั้นเป็นการใช้อำนาจอธิปไตยของประชาชนในนามของกษัตริย์ และ "การสนองพระบรมราชโองการ" เพื่อแสดงให้เห็นว่าการกระทำนั้นกระทำโดยองค์กรผู้สนองพระบรมราชโองการในนามของกษัตริย์และรับผิดชอบโดยองค์กรผู้สนองพระบรมราชโองการ

ในอดีตที่ยังไม่มีการลงนามรับสนองพระบรมราชโองการการตรากฎหมายแต่เดิมจะใช้เพียงแค่ตราประทับ ดังเช่นปรากฏในกฎหมายตราสามดวงจะใช้ตราราชสีห์ คชสีห์และบัวแก้ว โดยที่พระมหากษัตริย์จะไม่ทรงลงพระปรมาภิไธย และไม่มีผู้ใดลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ จนกระทั่งเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 โดยเมื่อวันที่ 27 มิถุนายน พ.ศ. 2475 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงลงพระปรมาภิไธยพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช 2475 พระราชทานให้อำนาจอธิปไตยเป็นของประชาชน หลังจากนั้นจึงมีการลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ ดังที่ลงราชกิจจานุเบกษา เมื่อวันที่ 6 กรกฎาคม พ.ศ. 2475 โดยมีพระยามโนปกรณ์นิติธาดา เป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ ตามที่บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช 2475 มาตรา 7 ว่า

"การกระทำใด ๆ ของกษัตริย์ต้องมีกรรมการราษฎรผู้หนึ่งผู้ใดลงนามด้วย โดยได้รับความยินยอมจากคณะกรรมการราษฎรจึงจะใช้ได้ มิฉะนั้นเป็นโมฆะ"

ธรรมเนียมการลงพระปรมาภิไธยและการลงนามรับสนองพระบรมราชโองการจึงถือปฏิบัติเช่นนั้นมาจนถึงปัจจุบัน

ในบทความ "ความรู้เรื่องรัฐธรรมนูญ และการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข" ระบุว่า "บทกฎหมายและพระบรมราชโองการที่เกี่ยวกับราชการแผ่นดินจะมีผลบังคับใช้ได้ต่อเมื่อพระมหากษัตริย์ได้ทรงลงพระปรมาภิไธยแล้ว โดยมีผู้ลงนามรับสนองพระบรม ราชโองการและนำไปประกาศในราชกิจจานุเบกษา อันเป็นผลให้องค์พระประมุขทรงพ้นจากความรับผิดเพราะผู้รับสนองพระบรมราชโองการต้องเป็นผู้รับผิดชอบแทน และผู้ใดจะละเมิดหรือว่ากล่าวฟ้องร้องพระมหากษัตริย์ไม่ได้ ตามมาตรา 182 รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560"

อย่างไรก็ตามพระบรมราชโองการในบางครั้งก็ไม่ต้องมีผู้รับสนองพระบรมราชโองการ เช่น ส่วนราชการในพระองค์ไม่ต้องมีผู้รับสนองพระบรมราชโองการแต่อย่างใด

อ้างอิง

1. "บรม (๒๔ มีนาคม ๒๕๕๐)". สำนักงานราชบัณฑิตยสภา.
2. "การเมือง (?) เรื่องคำว่า "พระบรมราชโองการ" ใช้ครั้งแรกรัชกาลไหน มีที่มาอย่างไร". ศิลปวัฒนธรรม.
3. "พระราชอำนาจ การลงพระปรมาภิไธย และการสนองพระบรมราชโองการ โดย อาจารย์ปิยบุตร แสงกนกกุล".
4. "เผยข้อเท็จจริง! ธรรมเนียมการลงพระปรมาภิไธยและลงนามรับสนอง เริ่มบัญญัติโดย 'คณะราษฎร' และถือปฏิบัติมาจนปัจจุบัน".
5. "ความรู้เรื่องรัฐธรรมนูญ และการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข" (PDF). เว็บไซต์รัฐบาลไทย.
6. อานนท์ ศักดิ์วรวิชญ์. "พระบรมราชโองการต้องมีหรือไม่ต้องมีผู้รับสนองพระบรมราชโองการ?". ผู้จัดการออนไลน์.