เจ าค ณจอมมารดาสำล สก ลเด ม บ นนาค พ ศ 2378 21 มกราคม พ ศ 2443 เป นพระสนมเอกในพระบาทสมเด จพระจอมเกล าเจ าอย ห ว และเป นพ

เจ้าคุณจอมมารดาสำลี (สกุลเดิม บุนนาค, พ.ศ. 2378 – 21 มกราคม พ.ศ. 2443) เป็นพระสนมเอกในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นพระชนนีในสมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า สุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี ท่านจึงได้รับการยกย่องเป็น "เจ้าคุณจอมมารดา" ใน พ.ศ. 2443

เจ้าคุณจอมมารดา สำลี ในรัชกาลที่ 4 ป.จ.

เกิด	พ.ศ. 2378 กรุงเทพมหานคร อาณาจักรสยาม
เสียชีวิต	21 มกราคม พ.ศ. 2443 กรุงเทพมหานคร อาณาจักรสยาม
คู่สมรส	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
บุตร	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าแดง พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเขียว พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุษบงเบิกบาน สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า สุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงทิพยรัตนกิริฏกุลินี
บิดามารดา	สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ (ทัต บุนนาค) ขรัวยายคล้าย

ครั้นเจ้าคุณจอมมารดาสำลีถึงแก่พิราลัยเมื่อ พ.ศ. 2443 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าให้ชักศพไปไว้ที่หอวิเพทพิทยาในพระบรมมหาราชวัง เพื่ออำนวยความสะดวกแก่สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า สุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี และสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร รวมทั้งพระราชทานพระโกศกุดั่นน้อยประกอบศพเป็นกรณีพิเศษ

ประวัติ

เจ้าคุณจอมมารดาสำลี เป็นธิดาของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ (ทัต บุนนาค) และขรัวยายคล้าย (บางแห่งให้ข้อมูลว่ามารดาชื่อ น้อย) เกิดเมื่อ พ.ศ. 2378 ในสมัยรัชกาลที่ 3 ได้รับราชการฝ่ายในเป็นบาทบริจาริกาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชโอรส-ธิดา 5 พระองค์ คือ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าชายแดง สิ้นพระชนม์แต่ยังทรงพระเยาว์
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงเขียว (รัชกาลที่ 4 ทรงออกพระนามว่า "หญิงเล็ก") สิ้นพระชนม์ตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุษบงเบิกบาน
สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า สุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงทิพยรัตนกิริฏกุลินี

นอกจากเจ้านายพระญาติมีศักดิ์เป็นลูกพี่ลูกน้อง ของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) เป็นบุตรชายคนโตของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุนนาค)ทรงเป็นพี่ชายร่วมมารดาในสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ (ทัต บุนนาค)ในส่วนลูกพี่ในสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) เป็นผู้สำเร็จราชการแผ่นดินในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวอีกด้วย

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสถาปนาเจ้าจอมมารดาสำลีเป็น เจ้าคุณจอมมารดาสำลี เมื่อวันที่ 21 กันยายน พ.ศ. 2443 ซึ่งพระนางเจ้าสุขุมาลมารศรีได้มีพระหัตถเลขาถึงสมเด็จเจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ในเรื่องนี้ ความตอนหนึ่งว่า

...ด้วยแม่มีความยินดีที่จะบอกลูกว่า ในการถือน้ำเมื่อวานนี้ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้คุณยายเป็นเจ้าคุณโดยยกเหตุว่า เป็นผู้มีบรรดาศักดิ์และเป็นพระญาติวงศ์ กับทั้งเป็นเจ้าจอมทูนหม่อมปู่ เป็นมารดาของแม่ ให้เรียกกันโดยสามัญว่า เจ้าคุณตำหนักเดิม (เพราะเหตุว่าอยู่ตำหนักเดิมของทูนหม่อมปู่) ในบาญชีเบี้ยหวัดเรียกเจ้าคุณจอมมารดา แม่รู้สึกดีมากในข้อที่ทรงยกว่าเป็นพระญาติวงศ์ เพราะคนใหม่ ๆ โดยมากไม่ใคร่รู้สึกว่าตระกูลข้างแม่เราเป็นพระญาติสนิทแก่พระเจ้าอยู่หัวทั้ง ๔ รัชกาลอย่างไร...

ถึงแก่พิราลัย

สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า สุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี (ประทับขวา) เจ้าคุณจอมมารดาสำลี (นั่งกลาง) สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร (ประทับซ้าย) และพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงทิพยรัตนกิริฏกุลินี (ทรงยืน)

เจ้าคุณจอมมารดาสำลีถึงแก่พิราลัยในรัชกาลที่ 5 เมื่อวัน 21 มกราคม พ.ศ. 2443 เวลาเที่ยง ณ บ้านตำบลหน้าวัดชิโนรสารามวรวิหาร สิริอายุ 65 ปี เวลาหนึ่งทุ่มพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบรมวงศานุวงศ์ และข้าราชการผู้ใหญ่ ได้ร่วมรดน้ำศพ แล้วย้ายศพมาไว้ที่หอนิเพทพิทยา ในพระบรมมหาราชวัง ซึ่งขัดต่อพระราชประเพณีในการที่จะนำศพสามัญชนที่เสียชีวิต เข้ามายังพระบรมมหาราชวัง แต่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงให้เหตุผลว่าเพื่ออำนวยความสะดวกแก่พระราชเทวีและสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร ในการบำเพ็ญกุศลศพ และยังทรงพระกรุณาฯ ให้ใช้คำว่า พิราลัย แก่เจ้าคุณจอมมารดาเป็นกรณีพิเศษ นอกจากนี้ยังได้รับพระราชทานโกศกุดั่นน้อยประกอบศพ อีกด้วย

ได้รับพระราชทานเพลิงบุพโพเมื่อวันที่ 1 ธันวาคม ร.ศ. 120 และรับพระราชทานเพลิงศพ ณ เมรุผ้าขาวจตุรมุขยอดมณฑป ท้องสนามหลวง ได้รับพระราชทานโกศกุดั่นใหญ่ประกอบศพ เมื่อวันที่ 15 มกราคม ร.ศ. 120

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

พ.ศ. 2442 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายใน)

อ้างอิง

วิบูล วิจิตรวาทการ, สตรีสยามในอดีต, สร้างสรรค์บุ๊คส์, 2542,
แสงเทียน ศรัทธาไทย, สามราชินีคู่บัลลังก์ ร.๕, มหรรณพ, 2539,

พงษาวดารราชินิกูลบางช้าง (PDF). กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ไทย สพานยศเส. 2457. p. 38.
กรมศิลปากร, สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์. ราชสกุลวงศ์ 2017-02-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน. พิมพ์ครั้งที่ 14. กรุงเทพฯ:สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. 2554, หน้า 61
จิรวัฒน์ อุตตมะกุล, นายแพทย์. พระภรรยาเจ้า และสมเด็จเจ้าฟ้าในรัชกาลที่ 5. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ลายคำ, 2552, หน้า 447
ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวพิราไลย, เล่ม 17, 27 มกราคม 2443, หน้า 634
ราชกิจจานุเบกษา, การพระราชทานเพลิงบุพโพ เจ้าคุณจอมมารดาสำลี, เล่ม 18, 8 ธันวาคม 2444, หน้า 699
ราชกิจจานุเบกษา, การเมรุท้องสนามหลวง, เล่ม 18, 26 มกราคม 2444, หน้า 831-7
(PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 16 (34): 498. 19 พฤศจิกายน พ.ศ. 2442. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2016-03-04. สืบค้นเมื่อ 2014-10-26. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))

บทความชีวประวัตินี้ยังเป็น คุณสามารถช่วยวิกิพีเดียได้โดยการเพิ่มเติมข้อมูล

[1] พงษาวดารราชินิกูลบางช้าง (PDF). กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ไทย สพานยศเส. 2457. p. 38.

[ราช-2] กรมศิลปากร, สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์. ราชสกุลวงศ์ 2017-02-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน. พิมพ์ครั้งที่ 14. กรุงเทพฯ:สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. 2554, หน้า 61

[3] จิรวัฒน์ อุตตมะกุล, นายแพทย์. พระภรรยาเจ้า และสมเด็จเจ้าฟ้าในรัชกาลที่ 5. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ลายคำ, 2552, หน้า 447

[4] ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวพิราไลย, เล่ม 17, 27 มกราคม 2443, หน้า 634

[5] ราชกิจจานุเบกษา, การพระราชทานเพลิงบุพโพ เจ้าคุณจอมมารดาสำลี, เล่ม 18, 8 ธันวาคม 2444, หน้า 699

[6] ราชกิจจานุเบกษา, การเมรุท้องสนามหลวง, เล่ม 18, 26 มกราคม 2444, หน้า 831-7

[7] (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 16 (34): 498. 19 พฤศจิกายน พ.ศ. 2442. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2016-03-04. สืบค้นเมื่อ 2014-10-26. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))