เคร องราชบรรณาการ หร อ เคร องป ณณาการ หมายถ งส งของท ผ ม สภาพด อยกว านำไปฝากผ อ น เพ อความร ส กท ด ต อก น ในความหมายทางป

เครื่องราชบรรณาการ หรือ เครื่องปัณณาการ หมายถึงสิ่งของที่ผู้มีสภาพด้อยกว่านำไปฝากผู้อื่น เพื่อความรู้สึกที่ดีต่อกัน ในความหมายทางประวัติศาสตร์ของไทย หมายถึง สิ่งที่พระมหากษัตริย์หรือผู้ปกครองหรือเจ้าประเทศราช จัดส่งไปถวายแด่พระมหากษัตริย์อีกเมืองหนึ่งเพื่อแสดงไมตรีต่อกัน เช่น สมเด็จพระนารายณ์มหาราช จัดให้เจ้าพระยาโกษาธิบดี (ปาน) เป็นราชทูตเชิญเครื่องราชบรรณาการไปเจริญทางพระราชไมตรีกับพระเจ้าหลุยส์ที่ 14 เป็นต้น

อีกนัยหนึ่งเครื่องราชบรรณาการ คือ สัญลักษณ์แสดงความสวามิภักดิ์ของผู้เป็นข้าขอบเขตขัณฑสีมาต่อกษัตริย์แห่งแผ่นดินแม่ ในพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 4 แสดงให้เห็นว่าเมืองประเทศราช จะต้องส่งเครื่องราชบรรณาการเพื่อแสดงความสวามิภักดิ์ต่อเมืองใหญ่ทุก ๆ 3 ปี นอกจากต้นไม้เงินต้นไม้ทอง ก็ไม่พบบันทึกอื่นใดกล่าวถึงเครื่องราชบรรณาการ จนถึง พ.ศ. 2430 จึงได้พบข้อความใน ราชกิจจานุเบกษา กล่าวถึงเมืองประเทศราชลงมาเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทถวายเครื่องราชบรรณาการ เป็นต้นไม้เงินต้นไม้ทอง ทองคำ เงิน หมอนสามเหลี่ยม เสื่อทองขาว

*ต้นไม้ทอง* ส่วนหนึ่งของเครื่องราชบรรณาการ

ประเพณีการถวายเครื่องราชบรรณาการจากหัวเมืองประเทศราชงวดสุดท้าย เกิดขึ้นในปี พ.ศ. 2446 และปี พ.ศ. 2447 โดยหัวเมืองประเทศราช ได้ถวายเครื่องราชบรรณาการ ได้แก่

หัวเมืองแขก เมื่อวันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2446
เมืองนครลำพูน เมื่อวันที่ 22 ตุลาคม พ.ศ. 2446 โดย เจ้าอินทยงยศโชติฯ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 9 พร้อมด้วยเจ้าราชภาคินัย และพระยาพรหมปัญญา
เมืองนครน่าน เมื่อวันที่ 29 ตุลาคม พ.ศ. 2446 โดย พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 63 พร้อมด้วยเจ้าบุรีรัตน์ , เจ้าสุริยวงษ์ , แสนหลวงอินทร์อักษร และเจ้านายพระยาท้าวแสนเมืองนครน่านอีกหลายคน
เมืองนครเชียงใหม่ เมื่อวันที่ 6 ตุลาคม พ.ศ. 2447 โดย เจ้าอินทวโรรสสุริยวงศ์ฯ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ องค์ที่ 8 พร้อมด้วยเจ้าราชวงศ์ เจ้าราชภาคินัย เจ้าน้อยสมพมิตร เจ้าน้อยเมืองชื่น และเจ้าน้อยวุฒิวงษ์
เมืองนครลำปาง เมื่อวันที่ 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2449 โดย เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิตฯ เจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ 13 พร้อมด้วยเจ้าราชสัมพันธวงษ์ เสนาตำแหน่งนา เมืองนครลำปาง, นายพันตรี เจ้าราชภาติกวงษ์ เสนาตำแหน่งทหาร เมืองนครลำปาง, และพระยาอุตรการโกศล เสนาตำแหน่งวัง เมืองนครลำปาง

จากนั้นพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ก็ได้ทรงโปรดเกล้าฯ ให้ยกเลิกธรรมเนียมการถวายต้นไม้เงินต้นไม้ทองและเครื่องราชบรรณาการตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมา

อ้างอิง

อุดม รุ่งเรืองศรี, สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคเหนือ
วรชาติ มีชูบท, เจ้านายฝ่ายเหนือ และตำนานรักมะเมียะ, กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊ค, 2556
เจ้านครลำพูน เฝ้าทูลลออองธุลีพระบาท ถวายต้นไม้ทองเงินเครื่องราชบรรณาการ เล่ม 20 ตอนที่ 31วันที่ 1 พฤศจิกายน พ.ศ. 2446 หน้า 525
เจ้าเมืองประเทศราชเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท เล่ม 20 ตอนที่ 32วันที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2446 หน้า 538
เจ้าประเทศราชเฝ้าถวายเครื่องราชบรรณาการ เจ้านครเชียงใหม่ เฝ้าถวายต้นไม้ทองเงินเครื่องราชบรรณาการ ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 21 ตอนที่ 28 วันที่ 9 ตุลาคม พ.ศ. 2447
ราชกิจานุเบกษา,ข้าราชการในเมืองมณฑลพายัพเฝ้าทูลเกล้าฯ ถวายต้นไม้ทองเงินเครื่องราชบรรณาการ เมื่อวันที่ ๑๐ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๔๙

[1] อุดม รุ่งเรืองศรี, สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคเหนือ

[2] วรชาติ มีชูบท, เจ้านายฝ่ายเหนือ และตำนานรักมะเมียะ, กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊ค, 2556

[3] เจ้านครลำพูน เฝ้าทูลลออองธุลีพระบาท ถวายต้นไม้ทองเงินเครื่องราชบรรณาการ เล่ม 20 ตอนที่ 31วันที่ 1 พฤศจิกายน พ.ศ. 2446 หน้า 525

[4] เจ้าเมืองประเทศราชเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท เล่ม 20 ตอนที่ 32วันที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2446 หน้า 538

[5] เจ้าประเทศราชเฝ้าถวายเครื่องราชบรรณาการ เจ้านครเชียงใหม่ เฝ้าถวายต้นไม้ทองเงินเครื่องราชบรรณาการ ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 21 ตอนที่ 28 วันที่ 9 ตุลาคม พ.ศ. 2447

[6] ราชกิจานุเบกษา,ข้าราชการในเมืองมณฑลพายัพเฝ้าทูลเกล้าฯ ถวายต้นไม้ทองเงินเครื่องราชบรรณาการ เมื่อวันที่ ๑๐ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๔๙